aprıl 2012 - tojdac.org

The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication - TOJDAC April 2012 Volume 2 Issue 2
mimetik türü olan dramda herhangi bir anlatıcıya gerek yoktur çünkü olaylar !imdiki zaman
akı!ı içinde oluyormu!çasına yeniden kurulur. Mimetik anlatım biçiminde olayları zamanmekan
içine yerle!tirmek ve seyircinin de !imdiki zaman yanılsaması içinde bu olaylara
do"rudan bir !ekilde tanık olmasını sa"lamak gerekir (Ünal, s.109). Klasik sinema i!te bu
bahsetti"imiz klasik dramatik anlatım biçimine uygun bir filmsel stil geli!tirmi!tir. Tüm optik
kurallar, çekim çe!itleri, alıcı hareketleri, alıcı açıları, görü! noktaları, dekor, kostüm,
oyunculuk biçimleri, hepsi birden bu dramatik etkiyi olu!turacak bir atmosfer yaratımı için
olu!turulmu!tur. Bir çizgi üzerinde geli!en olaylar do"rusal bir yol izler. Yay !eklinde bir
geli!imin içinde bir durak noktası ve bu noktaya vardırılan gerilim ve bir sondan
bahsedebiliriz. Seyirci i!te bu mekanizma sayesinde olayların akı!ına kendini kaptırarak
olaylar ya da kahramanla özde!le!ir. Burada modern anlatıların sorgulayan ve zihinsel katılım
yapması beklenen seyircisinden apayrı bir seyirci aktivitesi sözkonusudur. Seyirci olayların
akı!ına tamamen kendini kaptırıp karakterlerle duygusal temelde bir ya!antı birli"ine girer.
Doru"a do"ru yükselen bir gerilimle ba!ka bir hayatın içinde yer alarak, doruk noktasıyla
birlikte ba!layan son bölümde, olayların çözülmesiyle içine sokuldu"u gerilimden kurtarılarak
rahatlatılır. Haz ve rahatlama da buradan do"maktadır. Mutlu Parkan bu özde!le!me
mekanizmasının sonucundaki hazzın, geleneksel sinemanın e"lence yönünü olu!turdu"unu
söyler ve e"lencenin ise, seyircinin ya!adı"ı ya!amdan uzakla!arak kısa bir süreli"ine ba!ka
bir ya!antının içine girip bu dünyada kendini ve kendi sorunlarını unutmasından
kaynaklandı"ını belirtir (Parkan, s.31).
Dı! görünü!ün mükemmel bir taklidini olu!turmayı amaçlayan klasik sinema anlatılarında,
dramatik olayla seyirci arasında “!imdide!lik” yani seyircinin olayların oldu"u zaman ve
mekana götürülmesi en önemli amaçlardandır denilebilir. #!te bu nedenle onun kar!ı ucunda
yer alan modernist anlatılardaki, dı! görünü!ün a!kın bir biçimde kavramsalla!tırılması ve
izleyicinin biçimin kurgusallı"ını farkedip olayla birebir özde!le!mesinin kırılması, dramatik
anlatımın temelindeki mimetik etkiyi bozar (Ünal, s.216). Oysa klasik sinema anlatılarında
olayların gerçek dünyadaki gibi kesintisiz ve süre"en oldu"u izlenimi yaratılmalıdır. Bu
nedenle klasik anlatılarda dramatik yapıdan, teknik tüm ayrıntılara kadar, daima mimetik
etkiyi güçlendiren bir yapı kurulur. Olayların bu !ekilde kendili"inden akıp gitmesi ve
anlatıcının yoklu"u izlenimi hepsi tek bir !eye hizmet eder; gerçeklik izleniminin güçlü bir
!ekilde yaratılmasına. Sevda $ener Batının dram anlayı!ının temelinde bu gerçe"e benzerlik
duygusunun yattı"ını vurgulamaktadır. Akla ve mantı"a uygunluk, gerçe"e benzerlik klasik
dram anlayı!ının birbirine neden sonuç ili!kileriyle ba"lanmı! kapalı yapısını olu!turur($ener,
1997,s.17). Aristoteles’in temelini attı"ı bu yapı, günümüze dek varlı"ını a"ırlıklı olarak
korumu!tur. Burada önemli olan nokta, bu biçimin dramatik anlatımı kullanan tiyatro gibi
sinema için de genel geçer ve kabul görmü! bir anlatım biçimine dönü!mü! olmasıdır.
Dramatik olay geli!iminin temeli süreklili"e dayanır. Anlatı örgüsü varsayımsal olan ve daha
çok seyircinin gözü olarak dü!ünebilece"imiz bir perspektife göre in!a edilir. Seyirci ise bu
varolan perspektife yerle!ir. Seyircinin bu perspektife yerle!ebilmesi için inanması, katılması
ve özde!le!mesi gerekir. Kısacası seyircinin burada bu perspektife inandırılması gerekir. Bu
noktada olayların süreklili"ini sa"layacak ili!kilerin mantıksallı"ı çok önemlidir. Seyirci olay
geli!imine, karakterlere inandı"ı yani buradaki mantıksallıktan ku!ku duymadı"ı takdirde
öyküye ilgisi yo"unla!ır ve onu içine alması gereken perspektifteki konumunu alır. Bundan
sonra ise duygusal bir co!ku ve heyecan ya!ayarak anlatıyla özde!le!mesi kolayla!ır (Ünal,
s.134). Klasik dramatik anlatım gerek tiyatroda gerekse sinemada kar!ıt uçlarını da var
etmi!tir. Tiyatroda örne"in Brecht’in özde!le!meyi kırmak ve seyircinin izledi"ine kendini
kaptırmasına hizmet eden biçimi yabancıla!tırma efektleriyle sorgulatır hale getirmeye
yönelik çabası ba!lı ba!ına -Epik olarak adlandırılan- bir tiyatro anlayı!ı do"urmu!tur. Aynı
!ekilde sinemada da kökleri Griffith tarafından atılan klasik sinemanın kar!ı ucunda bu kapalı
yapıyı kıran, özde!le!me yerine yabancıla!mayı koyan, izleyicinin zihinsel olarak katılımını
ve sorgulamasını amaçlayan bir sinema anlayı!ı ilk olarak Dziga Vertov ve daha sonra da
Godard tarafından estetik bir biçim olarak ortaya konmu!tur. Bu nedenle özde!le!me ve
katharsisin -varlı"ı ya da yoklu"u sayesinde biçimi iki ayrı uca savurabilecek- sinemanın
Copyright © The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication 24