aprıl 2012 - tojdac.org

The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication - TOJDAC April 2012 Volume 2 Issue 2
verilen rakamlardan da anla!ılabilece"i gibi, bir anda hızla artan sinema salonlarının en
önemli sosyal i!levlerinden biri böyle bir temsil mekânı olmasıdır.
Temel seyir mantı"ı açısından dü!ünüldü"ünde, seyirci sinemada yalnızdır ve kar!ısındaki
filmi kendi fiziksel ve zihinsel araçlarıyla algılar, bu ba"lamda sinema salonundaki seyir tek
ba!ına yapılan bir faaliyettir. Ancak bu faaliyeti sosyal bir olgu olarak nitelendirmemizin en
önemli nedeni sinema salonunun mekânsal düzenlemesi ve bu mekândaki seyir deneyiminin
do"asından kaynaklanmaktadır. Nihayetinde sinema salonundaki kalabalı"ın aynı amaçla bir
arada olup, aynı anda seyir deneyimini ya!adı"ı ve bu deneyimin ya!andı"ı anın öncesi ve
sonrasındaki sosyal pratikleri de hesaba kattı"ımızda, bunu sosyal bir olgu olarak
nitelendirmemiz zorunlu hale gelmektedir
Sinemada seyir deneyimi konusunda yaptı"ı çalı!masında I.C Jarvie, sinemanın sosyal
yönüne özellikle vurgu yapmı! ve seyir deneyiminin hem ki!isel hem sosyal yönlerini ele
almı!tır. Ona göre seyir sırasında seyircinin sinema salonunun karanlı"ı içerisinde kaybolup
gitmesi, etrafındaki hiç kimse ile hiçbir sosyal ili!ki içerisine girmemesi, dahası onları
tanımaması (adını bile bilmemesi) seyir sürecinin ki!isel bir süreç olarak yorumlanmasını
olası kılabilir. Ancak seyircinin sinemaya ailesi, akrabaları, sevgilisi ya da herhangi bir
arkada!ıyla gidiyor olması, seyir sürecinin ardından da sinemanın popüler yönünden kaynaklı
olarak filmi, filmin oyuncularını, yıldızlarını tartı!mak gibi sosyal faaliyetlerin içerisinde yer
alması nedeniyle sinemanın sosyalle!tirici bir yönü oldu"unu ve bu yönü ile sosyal bir
faaliyet oldu"u kabul edilebilir. Bu faaliyetler tek ba!ına yapılmasına ra"men, görünmeyen
bir sosyal grup olu!tururlar bu grup da aynı anda aynı içeri"i izleyen insanların olu!turdu"u
bir sosyal gruptur. (Jarvie,1993:23)
Sinemadaki seyir deneyiminin sosyalle!meyle olan ili!kisini de"erlendirirken dönemin
sosyolojik ve ideolojik ko!ullarını göz ardı etmemek gerekmektedir. Sanayile!me ve
kentle!me sürecine paralel bir geli!im gösteren sinema, bu dönemin ko!ulları içerisinde
ya!ayan bir toplumun bireylerinden olu!an bir temsile ev sahipli"i yapmaktaydı. Sinema ve
Kent ili!kisini inceledi"i çalı!masında Mehmet Öztürk, sinemanın opera, bale ve buna benzer
di"er sahne sanatlarının tersine toplumun üst kesimine de"il, alt kesimine ait bir sanat biçimi
olarak do"du"unu ve bunun kültür tarihindeki istisnalardan biri oldu"una özellikle vurgu
yapar. (Öztürk,2005:121) O dönemin sinema seyircileri daha çok büyük kentlerde ya!ayan,
sanayile!me döneminin a"ır fabrika ko!ullarında çalı!an i!çilerdir ve sinema onlar için
vazgeçilmez bir bo! zaman etkinli"idir. “Aylak Sınıfın Teorisi” isimli çalı!masıyla kuramsal
anlamda bo! zamana ilk sistematik yakla!ımlardan birini getiren Veblen’e göre modern
toplumda birçok !ey gibi bo! zaman faaliyetleri de artık bir tüketim nesnesine dönü!mü!tür,
alınır satılır hale gelmi!tir. Ve tüketim, üst sınıfların gösteri! amaçlı ya!am biçimlerinin en
önemli göstergelerinden biridir. Orta ve at sınıf ise üst sınıfın tüketim alı!kanlıklarını taklit
ederek onlar gibi olmaya çalı!ır.(Veblen,2005:102) O dönem seyircisinin sinema ile olan
ili!kisini Veblen’in kuramına göre yorumladı"ımızda, sinemanın hızla sosyalle!mesinin
ideolojik ba"lamını görmek olası hale gelmektedir. #!çi sınıfının sinema ile olan ili!kisinde,
üst sınıfın opera ve bale ile olan ili!kisini örnek alıp, bu yolla kendisini üst sınıfın yerine
koymu! oldu"u dü!ünülebilir. Ancak sinemanın üretim ve gösterim olanaklarının geli!mesine
paralel bu durumun ilerleyen yıllarda de"i!ti"ini, bir süre sonra her kesimden ve her sınıftan
insanların tercih etti"i bir etkinlik niteli"ine büründü"ünü de eklemek gerekir. Bu durum,
sinema salonunun her sınıftan insanların bir araya geldi"i bir sosyal kar!ıla!ma mekânı
olmasını da beraberinde getirmi! ve böylece sinema salonlarının toplumsal niteli"i de
dönü!üme u"ramı! olur.
Sinema salonunda seyir deneyiminin bir di"er önemli özelliklerinden biri de Serpil Kırel’in
de"inmi! oldu"u, sinema salonlarının bir “kaçı! alanı” olması niteli"idir. Kırel, sinema
salonunun bir mekân olarak içerisine giren seyircisine vaad etti"i “kaçı!çı hazlar”ın hesaba
katılması gerekti"ini özellikle vurgular. Ona göre sinema salonları, modern ya!amın getirdi"i
yabancıla!ma ve geleneksel ili!kilerin bozulması sürecinde kent ya!amının zorluklarından
Copyright © The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication 67