ARKEOLOJİ ÖYKÜLERİ Archaeological Stories Yazı-Text Fügen Yıldırım Fotoğraflar-Photos Rasim Konyar Taşa Çeviren Bakışlar o, bakışlarıyla insanları taşa çeviren kötücül bir yaratık mı, yoksa bir zamanlar güzelliğiyle tanrıçaları bile kıskandıran masum bir genç kız mı? mitolojinin yılan saçlı dişi anti-kahramanı medusa’ya haksızlık ediyor olabileceğimizi hiç düşündünüz mü? Petrıfyıng Gaze IS SHE A MONSTER PETRIFYING THOSE WHO LOOK AT HER, OR AN INNOCENT YOUNG MAIDEN WHO, ONCE UPON A TIME, WAS MAKING GODDESSES JEALOUS WITH HER BEAUTY? ARE WE PERHAPS BEING UNJUST TOWARDS MYTHOLOGY’S FEMALE ANTI-HERO WITH HER HAIR MADE OUT OF SNAKES? İstanbul Yerebatan Sarayı’nda sütun ayağı olarak duran Medusa başı (solda) ve Benvenuto Cellini’nin Floransa, Loggia’daki heykelinden detay; Gorgon, Medusa başı. Medusa Head used as column pedestal at the Sunken Cistern, İstanbul (left) and Detail from Benvenuto Cellini’s Gorgon, Medusa head statue, Florence Loggia.
üyükçe, yuvarlak bir yüz, biçimli, hafifçe aralanmış dudaklar, üzülmüşcesine kıvrılıp aşağıya sarkan kaşlar ve kaşların altında bizim görmediğimiz bir yerlere dalmış gitmiş kederli gözler... Ve bir de kıvır kıvır aşağıya sarkan saçlar. Ama iyice bakınca onların saç kıvrımları değil de kıvır kıvır yılanlardan oluşan bir küme olduğunu görüyorsunuz. Anadolu’daki İon tapınakları içinde en büyük ve zengin olanı Didim’deki Didima Apollon Tapınağı’nın bahçe kısmında, girişin sağında yer alan bu baş figürü kimilerine ürkütücü gelebilir, kimileri için ise trajik bir öyküyü hatırlatmaktadır. Öykünün kahramanı, Yunan mitolojisinin bereketli topraklarında kendisine yer bulmuş bir figür. Malum, Yunan mitolojisi son derece zengin bir yelpazeye sahip. Olympos’un ölümsüz, önemli tanrıları, Olympos’un daha az önemli tanrıları, yarı tanrıları, sularda, yeraltında yaşayan tanrılar ve bu dünyaların önemliönemsiz, ölümlü-ölümsüz, çeşit çeşit mahlukatı... İşte bunlardan biri de yeryüzünde yaşayan, ne insan ne de tanrı olan yaratıklar arasında yer alan ‘Gorgonlardı’. Üç kız kardeş olan Gorgonlar arasında tek ölümlü olan Medusa’ydı ve bu durum kaçınılmaz olarak onun öyküsünün de sonunu getirecekti. Bakışları insanı taşa çeviren kanatlı yaratıklar; Gorgonlar’dan yılan saçlı Medusa hakkında mitolojide birkaç rivayet bulunuyor. Ancak hepsinin bir ortak noktası var ki; o da Medusa’nın, Argos Kralı Akrisios’un kızı Danae ile tanrılar tanrısı Zeus’un oğlu olan Perseus tarafından başı kesilerek öldürüldüğü... Ve Medusa’nın kanından kanatlı at Pegasos ve Khrysaor’un doğmuş olduğu... Athena’nın gazabı Gelelim ‘korkudan taş kesildim’ deyiminin müsebbibi olan Medusa’nın, çekinmekten çok belki de üzülmemiz gereken halinin öyküsüne... Medusa, çok güzel bir genç kızdır. Tanrıları peşinden koşturan bu güzellik abidesi, Yunan mitolojisinde haset, bencillik, kıskançlık, fitne, öfke gibi insani zaaflarıyla her türlü karışıklığa sebebiyet veren tanrıçaları da fazlasıyla rahatsız etmektedir. Zeus’un en sevdiği kızı tanrıça Athena da, Medusa’dan pek haz etmemektedir. Denizlerin ve yeraltı ırmaklarının efendisi tanrı Poseidon da Medusa’ya hayranlık duymaktadır. Öylesine başı dönmüştür ki, günün birinde Athena’nın tapınağında Medusa’ya zorla sahip olur. Aşırı gururlu, duygusuz Tanrıça Athena, bu durumu kendisi için aşağılayıcı bulur ve Medusa’yı, ‘Gorgon’ yaparak cezalandırır. Medusa çirkinleşmiş, saçları yılana dönüşmüştür. O artık yüzüne bakanların taş kesildiği bir ucubedir. Bununla da yetinmeyen Athena, Perseus’a yardım ederek ona Medusa’nın başını kestirir. Medusa ölürken ondan sıçrayan kan damlaları Libya çöllerine düşer ve yılana dönüşür. Perseus, Medusa’nın kesik kafasını alır gider. Athena ise onun iki damla kanını, Atina kralı Erekhtheus’a hediye eder. Bu iki damladan biri öldürücü bir zehir, diğeri ise tüm hastalıklara deva olan bir panzehirdir. 48 A round and relatively big face, well-shaped slightly opened lips, droopy eyebrows as if she was sad, and sorrowful eyes glazing at a direction outside the scope of our sight... And a fullness of hair hanging down in curls. Taking a closer look, you realize that those are not hair curls, but a flock of curly snakes. Placed at the entrance of Didyma, Anatolia’s largest and richest Ionian sanctuary containing a Temple and Oracle of Apollo, this stonecarved head figure may appear scary to some, but remind others of a tragic story. The hero of the story is a figure having acquired a special place on mythology’s fertile soil, as the female monster whose ugliness was turning onlookers gazing directly upon her to stone. Indeed, Greek mythology is endowed with a vast variety of figures, the Olympos gods, the lesser gods, the semi-gods, gods living in oceans, those living in the underground, and the monsters, a multitude of important, less important, immortal and mortal, neither divine nor human creatures of that universe... The Gorgons were three sisters belonging to this group of in-between monsters living on earth and among them, the only mortal was Medusa; this situation would inevitably bring her story to a tragic end.There are different versions of Medusa’s story in mythology, but the common features in this variety are that Medusa was decapitated by Perseus, son of Zeus and Danae, daughter of Akrisios, the King of Argos, and that Pegasos, the winged horse and the goldensworded giant, Khrysaor were born from Medusa’s blood... Athena’s rage Let us now grasp the story of Medusa who is at the origin of the expression “being petrified by fear”. A story which might lead us to feel sad about her rather than being afraid. Athena, the favourite daughter of Zeus was jealous of Medusa who was originally a ravishingly beautiful maiden, “the jealous aspiration of many suitors.” She served as priestess in Athena’s temple, but when the “Lord of the Sea” Poseidon engaged in sexual intercourse with her (or raped her rather) in Athena’s temple, the enraged and jealous Athena found this situation demeaning for her and, choosing not to punish Poseidon, transformed Medusa’s beautiful hair to serpents and made her face so ugly that the mere sight of it would turn onlookers into stone. Athena’s rage was not yet appeased and she persuaded and guided the hero Perseus to behead Medusa whose blood was spilled on the Libyan desert and turned into snakes. Perseus left taking with him Medusa’s head. Athena presented two drops of Medusa’s blood as gift to the king of Athens, Erekhtheus. One of these two drops was a deadly poison, the other an elixir healing all diseases. Libya’daki Leptis Magna Antik Kenti’nde yer alan bir Medusa madalyonu (üstte), Demre, Myra Antik Kenti’nden Medusa başı (sol altta), Didim’deki Apollon Tapınağı’nda yer alan Medusa yüzleri (sağ sayfa). Medusa Medallion from Leptis Magna Ancient city In Libya (above), Medusa Head from Demre, Myra Ancient City (below left), Medusa face depictions at the Apollo Temple in Didyma (right page).
Change language