Endocrinologie Metabolisme en Diversen - NVKC

• Luteïniserend hormoon (LH) en Follikel Stimulerend Hormoon (FSH), beide glycoproteïnen
(Mw: 30 kDa), bestaan uit α- en β-subunits. De α-subunits zijn voor beide hormonen gelijk;
de β-subunits verschillen.
Bij mannen zet LH de Leydigcellen aan tot productie van testosteron. FSH stimuleert, in
combinatie met hoge testosteronwaarden, de spermatogenese. De LH-concentratie vermindert
door lagere GnRH-spiegels: testosteron (maar ook oestradiol) remt de GnRH-productie van de
hypothalamus. De FSH-concentratie vermindert door de remmende werking van inhibine op
de FSH-productie van de hypofyse. Inhibine is een hormoon dat tijdens de spermatogenese
vrijkomt.
Bij vrouwen wordt de oestrogeenproductie (vnl. oestradiol) bij het begin van de menstruele
cyclus gestimuleerd door FSH. De FSH-productie daalt vervolgens. Door de positieve
feedbackwerking van de stijgende oestrogeenspiegels treedt een LH- en (in mindere mate) een
FSH-piek op. De LH-piek draagt in belangrijke mate bij aan zowel de ovulatie als de vorming
van het corpus luteum. Het progesteron en oestrogenen van het corpus luteum remmen
vervolgens de LH- en FSH-productie. Wanneer het corpus lutem degenereert, zullen ook de
progesteron- en oestrogeenspiegels dalen en treedt de menstruatie op.
• Corticotropin (ACTH) is een polypeptidehormoon (39 aminozuren). De laatste 24 aminozuren
van het ACTH zijn biologisch actief (glucocorticoïd-productie).
• Somatotropin (Groeihormoon) is een polypetidehormoon (191 aminozuren). Groeihormoon is
essentieel voor groei (werking via somatomedine C, geproduceerd door de lever). Daarnaast
zijn er verschillende metabole effecten van groeihormoon: i) ketogeen (stimulatie van de
lipolysis), ii) diabetogeen (stimulatie van gluconeogenese in de lever en remming van de
glucoseopname door de weefsels) en iii) anabool (stimulatie van de eiwitsynthese). De
groeihormoonproductie wordt geremd door de negatieve terugkoppeling van somatomedine C
op de hypothalamus (stimulatie van de somatostatineproductie) en hypofyse (modulatie van
de invloed van SRH op de hypofyse). Groeihormoon stimuleert direct de
somatostatineproductie door de hypothalamus en remt ook daarmee zijn eigen vorming.
d) evaluatie van de hypothalamus-hypofyse-as (bron: Basic & Clinical Endocrinology; Greenspan)
• ACTH-deficiëntie leidt tot adrenocorticale insufficiëntie, gekenmerkt door verlaagde cortisol
en androgeenspiegels. Metingen van plasma-ACTH-spiegels en / of cortisol-spiegels zijn niet
geschikt vanwege de fluctuerende plasmaconcentraties en de korte halfwaardetijd van ACTH.
De meest geschikte test voor de bijnierfunctie is meting van de cortisolrespons op toediening
van synthetisch ACTH (“Synacthen-test”): een subnormale testuitslag past bij bijnierinsufficiëntie.
Normale testuitslagen sluiten bijnierinsufficiëntie echter niet uit en worden o.a.
gezien bij patiënten met (voorheen) glucocorticoïdtherapie.
De hypofysefunctie kan met verschillende testen worden geëvalueerd: insuline geïnduceerde
hypoglycemie, metyrapone-stimulatie (blokkade van 11β-hydroxylase, de laatste stap in de
cortisolsynthese) en door toediening van CRH.
• evaluatie van groeihormoon: gebruikt bij kinderen met een groeiachterstand en bij verdenking
op hypopituïtarisme. Vanwege de –ook bij normale personen- lage basale groeihormoonspiegels
worden provocatietesten gebruikt (eg. insuline geïnduceerde hypoglycemie of levodopa-toediening).
• evaluatie van prolactine: de productie van prolactine komt gewoonlijk pas bij zeer ernstige
hypofysebeschadiging in het geding. De prolactine-productie is eenvoudig te testen m.b.v.
TRH.
• evaluatie van TSH: het functioneren van de verschillende niveaus is met simpele testen
mogelijk (eg. TSH, FT4). Toediening van TRH resulteert bij patiënten met hypothalame
laesies in een vertraagde TSH-repons.
• evaluatie van LH & FSH: oestradiol- of testosterometingen geven directe informatie over het
functioneren van het eindorgaan. Hoge FSH- en LH-spiegels duiden op primaire ziekte; lage
of normale FSH- en LH-waarden duiden -bij verlaagde oestradiol of testosteronwaarden- op
secundaire ziekte.
GnRH-toediening resulteert in een snelle LH-stijging en in een vertraagde FSH-stijging. De
FSH-stijging is overigens groter dan de LH-stijging, wanneer deze test reeds voor de puberteit
of bij patiënten met hyperprolactinemie wordt uitgevoerd.
Clomifeen blokkeert als anti-oestrogeen de oestrogeenreceptoren en zorgt voor stijging van
zowel GnRH als van de gonadotrofines.
14