Endocrinologie Metabolisme en Diversen - NVKC

4 BOTSTOFWISSELING
4.1 ALGEMEEN:
- bepaling van vrij calcium en magnesium, parathormoon, calcitonine, vitamine D en metabolieten
(bron: Handboek Klinisch Chemische Tests; Pekelharing et al.)
a) vrij calcium: in bloed komt calcium in drie vormen voor: 1) als vrij ion (50%), 2) gebonden aan
eiwit (vnl. aan albumine 45%) en 3) in complexvorm met organische moleculen (vnl. citraat 5%).
Fysiologisch is de ionvorm van calcium het meest belangrijk. Helaas zijn er (nog) geen
routinematige analytische methoden voorhanden om het geïoniseerd calcium betrouwbaar te
bepalen. Bij de bepaling van totaal calcium moet rekening worden gehouden met de binding van
calcium aan eiwitten. Een ‘bruikbare’ correctieformule is:
calcium(gecorrigeerd) = calcium (gemeten) – 0,025 x albumine (g/l) + 1,0.
b) magnesium: in bloed komt magnesium -evenals calcium- in drie vormen voor: 1) als vrij ion, 2)
gebonden aan eiwit en 3) in complexvorm met organische moleculen.
c) fosfaat: voor de fosfaatbepaling moet bloed nuchter worden afgenomen en -vanwege het
vrijkomen van fosfaat uit erytrocyten (intracellulair hoge fosfaatconcentraties)- snel in serum en
bloedkoek worden gescheiden.
d) parathormoon: een peptidehormoon bestaande uit 84 aminozuren. Alleen het aminoterminale deel
is biologisch actief. Intraglandulaire en perifere proteolyse leidt tot verschillende peptidefragmenten.
Het meten van PTH-fragmenten is obsoleet nu goede bepalingen van intact PTH1-84
voorhanden zijn. Het EDTA-bloedmonster moet op ijs worden vervoerd, snel worden afgedraaid
en het plasma ingevroren om proteolyse van intact PTH te voorkomen. Het PTH vertoont een dagnacht
ritme (top tussen 14.00 uur en 16.00 uur): een goede discriminatie wordt verkregen bij
monsterafname tussen 11 en 14 uur.
e) calcitonine: een peptidehormoon geproduceerd door de parafolliculaire cellen in de schildklier,
maar ook ectopisch (eg. kleincellig longcarcinoom). De fysiologische betekenis van calcitonine is
gering, omdat totale thyreoïdectomie niet tot storingen in het calciummetabolisme leidt. Bij
vrouwen in de zwangerschap worden verhoogde calcitoninewaarden gevonden.
f) Vitamine D en metabolieten: de serumconcentratie van 25(OH)D3 weerspiegelt de huidaanmaak
onder invloed van zonlicht, de opname van D3 uit de voeding, de omzetting tot 25(OH)D3 in de
lever (vitamine B3 afhankelijk), de status van het transporteiwit DBP (vitamine D bindend eiwit),
het effect van alcoholmisbruik en effecten van anti-epileptica en corticosteroïden. Een hoge
25(OH)D3-concentratie duidt op intoxicatie.
De serumconcentratie van 25(OH)D2 weerspiegelt niet de aanmaak in de huid, omdat 25(OH)D2
volgens wettelijke verplichting aan margarine wordt toegevoegd. Laxantia kunnen de absorptie
van vitamine D negatief beïnvloeden.
- biosynthese van actieve vitamine D metabolieten
de natuurlijke bron van vitamine D verloopt via een fotochemisch proces in de huid; vitamine D3 wordt
o.i.v. UV-licht gemaakt uit een intermediair van cholesterol. In de voeding zit weinig vitamine D
(m.u.v. margarine en vette vissoorten).
Vitamine D3 en D2 (afkomstig uit de voeding) worden gebonden aan vitamine D bindend eiwit (DBP)
en getransporteerd naar de lever. In de lever worden de vitamines omgezet in 25(OH)D3 resp.
25(OH)D2. Het vitamine 25(OH)D3 heeft weliswaar geen fysiologische functie, maar geeft wel een
goede maat voor de voorraad vitamine D.
In de nier (en bij vrouwen ook in de placenta) wordt 25(OH)D3 omgezet tot 1,25(OH)2D3. Bij lage
bloedspiegels van calcium en fosfaat wordt de productie van 1,25(OH)2D3 sterk gestimuleerd door
PTH. Onder invloed van 1,25(OH)2 D3 wordt calcium en fosfaat gemobiliseerd uit de botten, darmen
en nieren.
- hormonale regulatie van de calcium-, fosfaat- en magnesiumhuishouding
de concentratie van geïoniseerd calcium wordt zoveel mogelijk constant gehouden en staat onder
feedbackcontrole van parathyroïd hormoon (PTH), 1,25 (OH)2 vitamine D3 en calcitonine. Een
stijgende Ca 2+ -concentratie doet het PTH dalen, waardoor de fosfaatexcretie daalt. Omgekeerd zal een
dalende calciumconcentratie het PTH doen stijgen. Magnesium is een co-factor bij dit regelsysteem; de
productie van PTH blijft uit bij lage magnesiumconcentratie.
Bij een lage fosfaatconcentratie wordt de 1,25(OH)2D3-productie verhoogd, waardoor de calciumopname
stijgt. Normaliter wordt ca 80-95% van het fosfaat in het glomurulaire filtraat
30