Endocrinologie Metabolisme en Diversen - NVKC

6 TUMORMARKERS
6.1 ALGEMEEN:
- definitie en indeling, analytische technieken
a) definitie (bron: Clinical Chemistry; Tietz): een tumormarker is een stof die aanwezig is in of
geproduceerd wordt door een tumor of door de tumor-drager als antwoord op de aanwezigheid van de
tumor en gebruikt kan worden om een tumor te onderscheiden van normaal weefsel of om de
aanwezigheid van een tumor vast te stellen door metingen in bloed of secreties.
b) indeling (bron: Clinical Chemistry; Tietz): tot tumormarkers worden enzymen en iso-enzymen,
hormonen, oncofoetale antigenen, koolwaterstof-epitopen, receptoren, oncogene producten en
genetische veranderingen gerekend.
c) analytische technieken (bron: Clinical Chemistry; Tietz): de analytische technieken voor de detectie
van maligniteiten berusten op chemische, immunologische of moleculair biologische methoden.
Wanneer dergelijke technieken gebruikt worden voor specifieke doeleinden (e.g. voor diagnose en
therapievervolg), is een beslissingsgrens vaak beter dan de bovengrens van de normale populatie. Met
een zgn. “predictive value model” (b.v. ROC-curve) kan de beslissingsgrens voor een bepaalde
tumormarker kan worden vastgesteld.
6.2 SPECIËLE DIAGNOSTIEK (bron: Clinical Chemistry; Tietz):
- betekenis CEA, AFP, β-hCG en totaal hCG
• CEA (Carcinoembrionic Antigen) is een marker voor colorectale, long- en mammacarcinomen
(mn. bij botmetastasen bij oestradiol receptor positieve mammatumoren). CEA is een
glycoproteine dat behoort tot de “immunoglobulin gene superfamily”. De CEA-bepaling gebeurt
m.b.v. immunoassays (niet alle CEA-immunoassays zijn FDA-approved). Er zijn behoorlijke
verschillen tussen de verschillende assays, waardoor alleen de uitslagen van hetzelfde apparaat
onderling vergeleken mogen worden.
• AFP (α-Foetoproteine) is een marker voor hepatocellulair en kiemcel (non-seminoma)
carcinomen. AFP is een glycoproteine met een zowel genetische als structurele sterke gelijkenis
op albumine (“foetaal albumine”). AFP wordt immunometrisch bepaald.
• β-hCG en totaal hCG (human Chorionic Gonadotropin) zijn markers voor kiemcel- en trofoblasttumoren
en voor zwangerschap. Het glycoproteine bestaat uit een α- en een β-subunit. De βsubunit
is uniek voor hCG; de α-subunit komt ook voor op LH, FSH en TSH. De β-subunit wordt
als intact β-HCG uitgescheiden, maar kan ook (mn. bij kanker) als vrije vorm worden geproduceerd.
Afhankelijk van het “assay-format” kan HCG (sandwich met antilichamen tegen de α- en
een β-subunits) of totaal β-HCG gemeten worden. Geen van de huidige β-HCG-assays is FDAapproved.
Verhoogde hCG-concentraties worden gevonden bij patiënten met sterk afwijkende
serumeiwitconcentraties (nefrotisch syndroom).
- betekenis PSA en PAP
• PSA (Prostate Specific Antigen) wordt als een van de weinige weefsel-specifieke tumormarkers
beschouwd, maar kan desondanks ook in andere weefsels worden aangetoond (mammacarcinoom).
PSA is een glycoproteine dat uitsluitend door de prostaat wordt geproduceerd en maakt de
zaadvloeistof vloeibaar (i.e. heeft dus proteolytische activiteit). De PSA-concentratie stijgt met de
leeftijd waardoor leeftijd-afhankelijke referentiewaarden dienen te worden gehanteerd.
• PAP (Prostatic Acid Phosphatase) wordt voornamelijk door de prostaat geproduceerd, maar wordt
daarnaast ook in erytrocyten, bloedplaatjes, bot, lever (etc.) gevonden. Ofschoon PAP niet
sensitief genoeg is voor screeningsdoeleinden, is PAP wel bruikbaar bij tumordiagnostiek, omdat
verhoogde PAP-spiegels gewoonlijk samengaan met metastasen.
- betekenis CA-15.3 en verwante mucines
• CA-15.3 (Cancer Antigen) is een marker voor mamma-carcinoom en wordt herkend door een
monoclonaal antilichaam. CA-15.3 is in het derde zwangerschapstrimester eveneens verhoogd.
Andere verwante mucines (CA-549, CA-27.29 en MCA) zijn eveneens geasssocieerd met
mamma-carcinoom.
- betekenis CA-125, CA-19.9
• CA-125 (Cancer Antigen) is een marker voor ovarium- en endometriumcarcinomen en wordt
herkend door een monoclonaal antilichaam.
37