Endocrinologie Metabolisme en Diversen - NVKC

virilisatie (acné, hirsutisme, stemveranderingen, mammahypoplasie, toegenomen lengtegroei,
spierontwikkeling en pariëtale kaalheid) kan men afwijkingen van de externe genitaliën vinden,
die bepaald worden door het genetisch geslacht en door het tijdstip waarop het androgeenexcess is
ontstaan. Klinisch worden twee groepen onderscheiden:
1) de congenitale vormen: door enzymdefecten in de syntheseketen van cortisol wordt de
productie van ACTH verhoogd. Stimulatie van de bijnierschors leidt tot de vorming van
steroïdprecursors, waarvan sommige een androgene werking hebben.
2) de verworven vormen: v.w.b. de bijnier is er meestal sprake van een maligne of benigne
bijnierschorstumor. Andere oorzaken zijn ovarieel.
b) hypo- en hyperfunctie van de bijnierschors (bron: Interne Geneeskunde; den Ottolander):
• primaire bijnierschorsinsufficiëntie (ziekte van Addison): dubbelzijdige en totale destructie
van de bijnierschors door t.b.c., amyloïdose, tumoren, etc. Klinisch staan de moeheid en de
versnelde vermoeibaarheid op de voorgrond. Daarnaast is er sprake van hyperpigmentatie van
de huid, slijmvliezen en littekens. Een Addison-crise is zonder therapie een snel dodelijk
verlopende toestand.
• secundaire bijnierschorsinsufficiëntie: ACTH-deficiëntie door hypofyse-uitval of t.g.v.
onttrekking van exogene glucocorticoïden.
• syndroom van Cushing: is het gevolg van een chronisch corticoïdexcess en kan worden
veroorzaakt door: 1) verhoogde productie van ACTH door de hypofysevoorkwab, 2) primaire
bijnierschorspathologie, adenoom of carcinoom, 3) ectopische ACTH-productie door b.v. een
kleincellig bronchuscarcinoom of 4) langdurige toediening van glucocorticoïden. De eerste
vorm komt het meest frequent voor en wordt als enige aangeduid met de ziekte van Cushing.
Klinisch wordt het syndroom van Cushing gekenmerkt door het vollemaansgezicht, de paarse
striae aan romp en extremiteiten, de Buffalo hump, etc.
• syndroom van Conn (primair hyperaldosteronisme): zeldzame oorzaak van hypertensie die
door verhoogde aldosteronproductie door een bijnieradenoom wordt veroorzaakt.
Kenmerkend is de hypokaliëmie, die anders dan bij secundair hyperaldosteronisme, gepaard
gaat met een verlaagd reninegehalte in het plasma.
c) effect exogeen corticosteroïdgebruik (bron: Interne Geneeskunde; den Ottolander): de inductie
van Cushing-verschijnselen is een onvermijdelijk neveneffect van glucocorticoïdtherapie in
suprafysiologische dosis. Bij onttrekking aan de medicatie bestaat grote kans op langdurige
suppressie van de hypothalamus-hypofysebijnieras, waarbij de bijnier zich vermoedelijk het
traagst herstelt.
- feochromocytoom (bron: Handboek klinisch chemische tests; Pekelharing et al.): ca 90% van de
feochromocytoma’s is gelokaliseerd in het bijniermerg; slechts 5% is maligne. Ofschoon feochromocytoma’s
verantwoordelijk zijn voor minder dan 1:1000 hypertensiegevallen, is het ziektebeeld
klinisch belangrijk i.v.m. de bedreigde levensverwachting van de patiënt. De productie van catecholaminen
en ook de bloeddruk kan continu of intermitterend verhoogd zijn.
Het laboratoriumonderzoek berust op meting in 24-uurs urine van adrenaline, noradrenaline en hun
metabolieten metanefrine, normetanefrine, vanilamandelzuur (VMA) en homovanilamandelzuur (HVA;
belangrijke metaboliet van dopamine).
- diabetes mellitus type 1 en type 2, insulineresistentie, clampstudies, zwangerschapsdiabetes, secundaire
diabetes
a) diabetes mellitus type 1 en type 2 (bron: Clinical Chemistry; Marshall); De prevalentie van
diabetes mellitus in de Westerse wereld bedraagt 1-2%. Diabetes wordt onderscheiden in type I
diabetes (“insulin dependent diabetes mellitus”) en in type II diabetes (“non-insulin dependent
diabetes mellitus”); secundaire diabetes t.g.v. Cushing, acromegalie of panceatitis is zeldzaam.
Ongeveer 20% van de diabeten krijgt insuline toegediend; de meeste type II diabeten kunnen
middels een dieet behandeld worden met of zonder orale antidiabetische middelen (sulfonyl
ureum, biguaniden).
Klinisch zijn zowel de korte (metabole veranderingen) als de lange termijnveranderingen
(nefropathie, neuropathie, retinopathie en de atherosclerose) van belang.
b) insulineresistentie (bron: Clinical Chemistry; Tietz): gedefineerd als een verlaagde biologische
respons op normale insulinespiegels. Insulineresistentie komt derhalve bij zowel type II diabeten
als bij niet-diabeten met overgewicht voor en wordt veroorzaakt door: i) downregulatie van het
aantal insulinereceptoren en ii) afwijkingen op postreceptor-niveau. Het merendeel van de insuline
25