Voorstellen tot werkelijkheid - Sjoerd van Tuinen

individuen blijven ervaren. (Oosterling 2009a: 249) Waar het schaarstediscours
vroeger dus een maatgevende rol vervulde, is het inmiddels zelf
mateloos geworden. Behalve uit het marktfundamentalisme, het rotsvaste
geloof in het vermogen van de vrije maar door schaarste gedreven markteconomie
om de zelf gecreëerde problemen op te lossen, blijkt dit ook uit
de opkomst van het populisme en de angstige en gestresste focus op conservatieve
issues van identiteit, verworven rechten en law and order.
Herwaardering aller waarden
Het lijkt er dus op dat het utopische project van de moderniteit is uitgemond
in een onwrikbare metafysica van de armoede, waarin een empirische
toestand van gebrek tot transcendentale norm is geworden voor zijn eigen
opheffing. Het hebben van teveel verlangens (keuzestress) is gepromoveerd
tot de armoede van het gevecht om primaire bestaansmiddelen. Er
bestaat echter een soort geheim genootschap in de moderne filosofie dat
met deze schaarstelogica heeft geprobeerd te breken. zo begrijpt nietzsche
in zijn poging tot herwaardering van alle waarden het leven als naar
alle zijden uitstromende overvloed. Hij ontkent niet langer de paradox van
schaarste in overvloed, maar trekt er de ultieme consequentie uit wanneer
hij zarathustra, in de vorm van een potlatch-achtige competitie met Paulus,
identificeert met de zon die ondergaat in overdaad. (nietzsche 2006: §3)
Of zoals Oosterling droogjes opmerkt: overvloed is de raison d’être van de
negativiteit (Oosterling 1996a: 146).
Bataille voert een vergelijkbare perspectiefwisseling door. Bij hem
wordt nietzsches ‘uit-rijken (Überreiche)’ van de zon tot materiële basis
van het leven. Het nutsdenken van de economische wetenschap vormt niet
meer dan een beperkt en geïsoleerd domein binnen een algemene en omvattende
beweging die uiteindelijk tot pure verspilling is te herleiden. Vandaar
Batailles antwoord op Malthus: ‘de som van de geproduceerde energie
is altijd groter dan die welke nodig is voor de productie ervan: dat is het
beginsel van het leven zelf’ (Bataille 1967). Het probleem van het leven is
dus niet de schaarste, maar ‘het vervloekte teveel’. dit teveel is vervloekt,
omdat wanneer we er niet actief vorm aan geven in de vorm van groei en geritualiseerde
verkwisting (kunst, erotiek, offers, somptueuze consumptie),
we het hoe dan ook passief zullen ondergaan in de vorm van catastrofen. Er
kleeft dus inderdaad een onoplosbare aporie aan het menselijke bestaan,
maar de toonzetting ervan is veranderd: we geven ons leven zin en waarde
in termen van doel-middelrationaliteit, terwijl onze doelen uiteindelijk niet
te realiseren zijn en de producten van onze arbeid verspild moeten worden.