Voorstellen tot werkelijkheid - Sjoerd van Tuinen

Voordien ging wat we ‘waarde’ en ‘waarheid’ noemen integraal op de wil
terug. En die wil liet zich door niets of niemand gezeggen. Als er al gezag was,
kwam dit van die nergens aan gebonden, van elke grond verstoken, volstrekt
soevereine wil. zo was het voordat men zoiets als filosofie uitvond, voordat men
waarheid, denken, wetenschap en al het andere verzon wat onze cultuur maakt
tot wat ze is.
Het oudste epos van Hellas draagt nog de sporen van die oude, prefilosofische
‘moraal’. Achilles’ wrok om Agamemnons diefstal was niet ingegeven door
een eis om rechtvaardigheid. Hij was gekrenkt in zijn wil en de enige genoegdoening
bestond erin zijn wil te mogen meten met die van Agamemnon. In een gevecht
op leven en dood, met open vizier. niet dat Achilles niet bang was voor de
dood. dat was hij net als iedereen, maar hij wilde er niet bang voor zijn. Hij wilde
niet bang zijn voor de angst. Want dan zou hij zijn wil ergens aan onderwerpen en
het was nu juist zaak om, omgekeerd, alles aan die wil te onderwerpen, inclusief
zijn doodsangst. daar komt een moraal die uitgaat van het primaat van de wil op
neer: niet iets willen omwille van wat het is, maar enkel omdat je het wil. die wil
heeft geen enkele grond tenzij zijn eigen grondeloze, zelfloze ‘zelf’. En als dingen
een grond nodig hebben, dan is die enkel in dit soort wil te situeren.
dit was de oude, prefilosofische moraal. Tot men op een gegeven moment
over die wil is gaan spreken in termen van waarheid en waarde. Alsof iets waarde
op zich heeft – alsof de waarheid op zich bestaat, en wij onze wil daaraan kunnen
– en dus moeten aanpassen. Waarheid was nu niet langer wat men wilde dat waar
was, met alle grilligheid van dien: nu eens dit, dan weer dat. Waarheid hield op
een god te zijn die zichzelf kon tegenspreken, maar werd waarheid op zich, een
waarheid wars van contradictie. Aan dit waarheidscriterium werd de wil onderworpen.
Men vond een waarheid van de wil uit en decreteerde dat die naar deze
waarheid te luisteren had. zo ontstond filosofie, wetenschap en denken in het
algemeen.
Het motief achter die omduiding was dus, eerder dan angst, angst voor
de angst – angst voor de angstaanjagende grondeloosheid van de wil – en, daarmee
samengaand, ressentiment tegenover al wie niet bang was voor die angst.
doodsangst was voordien het grootse gevoel dat een mens de gelegenheid gaf
het soevereine van zijn wil te ervaren en aan anderen te presenteren. gevoed
door een geheime jaloersheid tegenover hen die dit grootse gevoel aankonden,
vonden anderen – de meerderheid – het waarheidsdenken uit dat de dood tot
‘niet-zijn’ verklaarde en doodsangst wegredeneerde. Het degradeerde de angst
voor de dood tot een angst voor ‘iets van niets’ en verving de wil die vroeger
als ‘grond’ gold door de waarheid – de waarheid van het zijn dat is wat het is en
daarom nooit niet-zijn kan zijn.