Voorstellen tot werkelijkheid - Sjoerd van Tuinen

Richard de Brabander
Budo
24 – 25
wat daarvan de ethische en politieke consequenties zijn centraal. nietzsches
kritiek op de platoonse tegenstelling tussen zijn en schijn en zijn uitspraak
dat met de ware ook de schijnbare wereld is afgeschaft, krijgt in het
Japanse denken een positieve uitdrukking. Aan de hand van Japanse woorden
voor schijn (kasho, gensho) en zijn (honshitsu) en verwante concepten
voor uiterlijke gedrag (tatemae en omote) laat Oosterling zien dat de zijnschijnthematiek
eerder een intermenselijk dan een kentheoretische aangelegenheid
is. zijn en schijn zijn niet te onderscheiden: achter de schijn
openbaart zich geen werkelijkheid waaraan zij haar betekenis ontleent. Het
Japanse denken kent geen transcendente principes, geen Hinterwelt. In
het Rijk der tekens heeft Barthes dit volgens Oosterling op meest adequate
wijze aan het licht gebracht: door Japan als een grote schijnbeweging te
beschrijven zonder daarbij greep te willen krijgen op de achterliggende gedragingen.
Iedere gedraging wordt vanuit een bepaalde context beoordeeld,
niet zoals in onze westerse cultuur vanuit een universeel principe van goed
en kwaad. Japan, zo zegt Oosterling in Radicale middelmatigheid, ‘is voor
alles een netwerk waarin de “manier van iets doen” – shi kata – vastligt op
de context’. In alle situaties, dus niet alleen in het kendo of karatedo, komt
het aan op de correcte vorm, de kata: ‘Het leven wordt in deze zelfverzakende
activiteit zonder subject louter esthetische vorm’. dit betekent niet dat
de Japanner zich anders voordoet dan hij of zij is. Een dergelijke bewering
vooronderstelt wederom een westerse tegenstelling tussen schijn en zijn.
In het perfectioneren van de kata en in de volledige overgave aan de plichtplegingen
die binnen een sociale context gelden, verwerkelijken Japanners
juist hun wezen. de stilering van de verhouding tot de wereld en anderen
vormt de basis van de Japanse bestaanskunst. dit getuigt niet van schijnheiligheid
maar van een ‘heiligheid van de schijn’.
zoals de kendoka door eindeloze oefening één wordt met zijn zwaard,
zo valt in het gewone leven de Japanner samen met zijn gestileerde omgang
met zijn omgeving: ‘in de vormelijkheid raken individu en groep
elkaar’. Hiermee ontkent Oosterling niet dat Japanners een ‘ik’ hebben,
maar wel dat deze zelfervaring kan worden gefundeerd in een autonoom
subject dat de zelfervaring bepaalt. de gestileerde omgang waarin zijn en
schijn, binnenkant en buitenkant in elkaar opgaan en tegen elkaar worden
uitgespeeld, verbindt Oosterling met het Japanse ma: ‘een dynamisch,
spatiotemporeel interval waarin interacties tussen personen onderling
plaatsvinden en waardoor zij in verhouding tot de hen omringende dingen
komen te staan’. deze ruimte is geen geometrische afstand tussen twee
dingen waartussen een leegte gaapt, maar een energetisch interval of tus-