Voorstellen tot werkelijkheid - Sjoerd van Tuinen

echt en spookachtig soort causaliteit, schrijft deleuze (deleuze 1969: s5).
Hij noemt het een quasi-causaliteit. (deleuze 1969: s2,5,14,21,23,24)
Het zal een schragend concept blijken te zijn voor deleuzes eigen
denken dat in vele gedaantes verschijnt. In Verschil en herhaling heet het ‘le
sombre précurseur’, de onwaarneembare voorloper van een bliksemschicht;
in Anti-Oedipus verschijnt het als het ‘lichaam zonder organen’, in Mille
Plateaux als ‘vluchtlijn’ en ‘abstracte machine’, in Nietzsche et la
Philosophie als affirmatie van de worp met dobbelstenen en in Dialogen als
‘zigzag-effect’. Telkens gaat het in deze concepten om het tot stand brengen
van een communicatie tussen twee heterogene veelheden. Veelheden
omdat heterogeniteit bij voorbaat iedere eenheid uitsluit en heterogeen
omdat het uitgangspunt voor deleuze ‘het verschil’ is. In Verschil en herhaling
definieert deleuze zijn filosofische project als het vinden van een
concept voor het verschil als zodanig, de differentie. Een verschil dat niet
leunt op een begrip van eenheid en identiteit dat allereerst gesteld moet
worden om vervolgens het verschil te herleiden als het verschil tussen twee
eerder gestelde identiteiten. Het verschil als zodanig gaat vooraf aan het
concept van de identiteit en constitueert de identiteit. geen geringe claim
te weten dat het identiteitsprincipe als het grondbeginsel van de westerse
filosofie geldt. Waar een identiteit met zichzelf samenvalt, is het verschil
als zodanig, zoals deleuze dat denkt, per definitie zichzelf altijd vreemd,
een singulier ‘iets’ zonder referentie dat zich in een permanente staat van
heterogenese bevindt, altijd zichzelf veranderend zonder met zichzelf samen
te vallen.
Vergelijkbaar met wat in de natuurkunde een potentiaal wordt genoemd,
heeft het geen fysieke realiteit, want bij het potentiaal hebben de
elektromagnetische krachten geen fysieke realiteit, maar wel een effect.
Althans als zich een ander potentiaal in het elektronische circuit manifesteert
dat verschilt. Wat volgt is een ontlading: het overbruggen van een
potentiaalverschil. net als bliksem de ontlading is van een potentiaalverschil,
zo is de quasi-causaliteit de onzichtbare voorloper van de schicht,
die diens route al in omgekeerd richting uittekent voordat de bliksem oplicht.
Quasi-causaliteit is de communicatie van het verschil als zodanig met
zichzelf, het is het ‘als zodanig’ van het verschil.
Het principe van de voldoende grond krijgt hiermee een rigoureus andere
lading. Als het verschil als zodanig inderdaad voorafgaat aan de identiteit
en de quasi-causaliteit het innerlijke spanningsverschil is van het verschil
als zodanig, dan gaat formeel-ontologisch het ‘effect’ vooraf aan de ‘oor-