Voorstellen tot werkelijkheid - Sjoerd van Tuinen

Ger Groot
Geweld
50 – 51
een conclusie die ik van harte zou omarmen. Maar ook dat onthutsende
ideeën, hoe inopportuun ze ook mogen klinken, daarom nog niet onzinnig
zijn. Want wat men van de zin van het geweld op zichzelf ook denken mag,
betekenis hadden Oosterlings opmerkingen daarover wel. Een blik in zijn
vuistdikke dissertatie Door schijn bewogen volstaat om iedere goede lezer
daarvan te overtuigen. graag laat die lezer zich daarbij dan gidsen door de
uitvoerige zakenindex die onder dat hoofd ruim dertig verwijzingen geeft,
op hun beurt weer onderverdeeld in een vijftiental subcategorieën als
‘funderend’, ‘communicatief’, ‘structureel’, ‘oorspronkelijk’ en dan ook nog
eens ‘oorspronkelijker’ geweld.
deleuze & guattari, Foucault, derrida en in iets mindere mate lyotard
zijn daarbij Oosterlings referenties – allen min of meer beïnvloed door
zijn kroongetuige Bataille. ‘Volgens Bataille staat de mens zelfs uit naar
het geweld, leeft hij van en in het zinloze geweld om juist zin, dat wil zeggen
richting voor zijn handelen te scheppen’, zo schrijft hij op pagina 421.
Een vijftigtal bladzijden later mogen ook die anderen hun stem laten horen
in deze discussie om het zinscheppend-zinloze geweld: ‘Het Andere bij
deleuze en Foucault als het verschil als zodanig blijkt bij derrida een gratuit
geweld, even zinloos als zingevend, even waardeloos als waardescheppend’,
zo vervolgt Oosterling. Waarna afsluitend de aartsvader van al deze
denkers wordt gememoreerd: ‘Een analogie met nietzsches “daadkracht”
dient zich aan’ (Oosterling 1996a: 472).
Het is ontegenzeglijk wáár wat Oosterling hier, met zijn koor aan
Frans nietzscheaanse stemmen, vaststelt: dat elke wet voortkomt uit een
oorspronkelijk decreet dat, in een wereld vóór de wet, alleen maar kan wortelen
in een geweld dat vervolgens zichzelf, mèt zijn eigen daad, letterlijk
‘buiten de wet’ stelt. Of misschien moeten we zeggen: dat het geweld zichzelf
wegmoffelt ónder de wet, waarvan het vanaf dat ogenblik letterlijk èn
figuurlijk de ‘onderstelling’ is.
de eerste grens die getrokken wordt is nimmer legitiem: dat weet de
filosofie al minstens sinds Rousseau. En dat geldt ook voor de grens tussen
orde en chaos, wettig- en gewelddadigheid, of – om het in de termen van
het eerdere citaat te zeggen – het zelfde en het Andere. de paradox van de
wet is dat zij het geweld verbant door het in zichzelf tegen zichzelf te keren
en dit innerlijk schaakmat vervolgens als legitieme orde te verkopen. Alleen
de filosofie herinnert nog aan de verborgen oorsprong. dan wordt, aldus
Oosterling tegen het einde van Door schijn bewogen, ‘achter iedere stolling
van de tijd [...] het zicht op een “oorspronkelijker” geweld vrijgemaakt, dat
het heden uit zijn voegen tilt, ontwricht’ (Oosterling 1996a: 646).