Voorstellen tot werkelijkheid - Sjoerd van Tuinen

worden we onmiddellijk al onteigend. Wellicht is dit een goede beschrijving
van het inter-esse dat de mantra van Oosterlings filosoferen is geworden
en dat recentelijk in zijn voetspoor door Willem Schinkel is heropgenomen
in zijn analyse van de xenofobe, ‘hypochondrische’ samenleving die het
begin van de 21ste eeuw zou kenmerken. (Schinkel 2007) Wil deze samenleving
niet aan de gevolgen van de zelfgenoegzaamheid: chaos en terreur, ten
prooi vallen, dan zal ze haar eigen, fundamentele integratieve geweld serieus
moeten nemen, zo stelt Schinkel. Inter-esse is geen pretje, maar het
is het enige dat we hebben. We moeten, zo zou ik aanvullen − voor even de
hyperkritische analyse verlatend en tot een normerend discours overgaand
− onze dialectiek serieus nemen, we moeten onze dialectiek zijn en de ficties
van de voor zichzelf aanwezige, in zichzelf rustende identiteit openbreken.
de samenleving als transgressief evenement: alleen zo’n samenleving,
die haar blinde vlek - topos waar transgressie en grens elkaar in evenwicht
houden, zoals we gezien hebben - in zich toelaat en ‘uithoudt’, is een leefbare
samenleving. 3 ‘Cultuur van de blinde vlek’, noemt Oosterling
dat in navolging van Wolfgang Welsch. Hier wordt een
cultuur geviseerd die de blinde vlek niet passief gedoogt als
een vreemd element dat er mag zijn (‘ieder zijn waarheid en eigenheid’),
maar zo weinig mogelijk aandacht mag krijgen; deze
cultuur houdt de blinde vlek actief uit als een constante ‘bliksemflits
in de nacht’: een dagelijkse praktijk van omgaan met
het vreemde, ondenkbare, ‘asociale’, een dagelijkse performatie
van het vormeloze, plaatsing van het onplaatsbare. Hoe is
een blinde vlek te zien?, vraagt Oosterling. Wie kan deze nonplaats
een plaats geven in de wijk, de stad, de samenleving, de
wereld? Ik vermoed dat de zoektocht naar dit ‘wie?’ en ‘hoe?’
Oosterling, meer dan een decennium later, heeft gebracht tot
zijn nieuwste, indrukwekkende ontwerp: tot de woorddaad en
het daadwoord van Rotterdam Vakmanstad. Het gaat hem erom
skills te ontwikkelen en uit te proberen, skills waarmee we de
blinde vlek soms, in een flits, kunnen zien.
zo heeft wat in Oosterlings proefschrift begon als een
‘bliksemflits’ vanuit Bataille en Foucault, in 2012 geleid tot
een donderende inslag. de daarop volgende brand vernietigt
echter niets, maar ‘verlicht’ op een ‘beheerste’ manier de
nacht die wij zijn - brandstof voor een andere, ‘vitale’ wereld.
‘de transgressie verhoudt zich dus niet tot de grens als zwart
tot wit, het verbodene tot het geoorloofde, buiten tot binnen,
3
Zie de meest zoekende, maar mijns inziens ook mooiste bladzijden van Door schijn bewogen (634-9),
waarin Oosterling de kritiek op het tolerantiedenken en het Nederlandse gedoogmodel (die aan het
einde van de jaren negentig plotseling de Europese welvaartsstaten opschudde) vóór is door te pleiten
voor een ander model: de vreemdeling niet met passieve tolerantie bejegenen (die mij buiten schot laat),
maar met een endurance non-passive . Deze term ontleent de auteur aan Derrida’s ‘Apories: Mourir −
s’attendre aux limites de la vérité’ (1993). Hij zet haar in tegen een identiteitsrelativisme dat juist door
te relativeren identiteiten ongemoeid laat: ‘Endurance’ houdt meer in dan louter negatief-kritisch eigen
waarden en waarheden ter discussie stellen: het creatief-affirmatieve besef dat we vervolgens niets
anders kunnen dan veranderen om onszelf te zijn […] wordt eraan toegevoegd’ (Oosterling 1996a: 639).
Zie voor een nadere problematisering van het tolerantiebegrip tevens Ten Hooven 2002.