Voorstellen tot werkelijkheid - Sjoerd van Tuinen

Sjoerd van Tuinen
Overvloed
110 – 111
Ons naarstige sparen, accumuleren en herinvesteren kunnen voor uitstel
zorgen van de vernietiging van het teveel, maar ze kunnen haar niet verijdelen.
Sterker nog, ze roepen auto-immuunreacties op. Wanneer nut een
doel op zichzelf wordt, maken we onszelf de slaaf van een proces dat nooit
tot een einde gebracht kan worden. In werkelijkheid kan nut alleen maar
zijn wat het pretendeert te zijn, wanneer het uitmondt in een vervulling
die louter omwille van zichzelf bestaat. nut veronderstelt zijn eigen limiet,
waarin logica en rationaliteit plaatsmaken voor hun tegengestelden. dat
zien we bijvoorbeeld terug in wat Marx de ‘crisis van overproductie’ heeft
genoemd. gedurende het tijdperk van de industrialisering heeft het kapitaal
zich herhaaldelijk genoodzaakt gezien om goederen, productiecapaciteit
en uiteindelijk ook mensenlevens te vernietigen om deze crises te boven te
komen. Wellicht dat het recente knappen van financiële bubbels hierin niet
meer dan een nieuwe fase markeert, samen met het ‘splatterkapitalisme’
(Franco Berardi) van de napolitaanse afvalhopen en Chinese spooksteden
die de wijnmeren, boterbergen en melkplassen van de vorige eeuw lijken te
hebben vervangen. We kunnen deze overschotten niet negeren. Als we geen
keuze maken, zal de keuze voor ons gemaakt worden. ‘Onze keuze hoe we
het overschot besteden, bepaalt wie we zijn’ (Benammar 2005: 36-37).
Onze uitdaging voor de toekomst is dus om voor deze overvloed een
ecologische inbedding te vinden in een duurzame economie. In termen van
Oosterling: het afval van onze ‘wegwerpcultuur’ moet ‘geïnternaliseerd’
worden ‘zodat het probleem deel wordt van de oplossing’ (Oosterling 2009a:
35). de oplossing is niet consuminderen maar de doorbreking van het
schaarstediscours zelf. de zelfbewuste maar middelmatige verspilling van
consumenten heeft namelijk niets van doen met een genereuze afwijzing
van schaarste als zodanig, voor zover verspilling nog altijd een negatieve
connotatie heeft. Bij Bataille krijgt deze herwaardering onder meer vorm in
de avant-gardistische gestalte van de soevereine mens, die het aporetische
karakter van zijn bestaan actief doorleeft door de schijnbare autonomie van
het berekenende bourgeois subject op het spel te zetten. Oosterling geeft
hieraan een omvattender vorm in een drievoudige ecologie, waarin ‘interesse’
– wederzijdse belangstelling, verrijking en verantwoordelijkheid – als
een ‘ecologische satéprikker’ (Oosterling 2009a: 38) de fysieke, sociale en
mentale domeinen en partijen integraal en geschaald met elkaar verbindt.
zelfs een zelfgenoegzaam begrip als ‘leefbaarheid’, doorgaans geënt op
een typische ‘mengeling van zielzorg en lijfsbehoud’ (Oosterling 1998b:
141), verliest zijn slaafse karakter en krijgt een soevereine invulling, zodra
het is gebaseerd op diepte-investeringen in sociaal en cultureel kapitaal –