Full text - Igitur

verwerkingstijd dan bij veel redundantie: de tijd lijkt langzamer te gaan (je hebt er meer van
nodig bij hetzelfde interval).’ (Coeterier, 2001, 15).
Ook het verschillen in het type gebeurtenis speelt hierin mee. Veel veranderingen van vaste
verwachtingspatronen geven een toenemend gevoel van onzekerheid (idem,18).
De mate van betrokkenheid is een andere factor in de tijdsbeleving: hoe sterker de
betrokkenheid (bij innerlijke of uiterlijke gebeurtenissen), hoe minder tijdsbesef (idem, 21).
In het begin van de twintigste eeuw vond Bergson de innerlijke belevingstijd niet
ondergeschikt aan het objectieve meetbare tijdsverloop (v. Peursen, 1993, 32; Draaisma,
2008). Kloktijdbeleving ontstaat eigenlijk alleen onder spanning, concludeert Coeterier, als
een bewuste, cognitieve inspanning. Kloktijd is gesegmenteerd, aangeleerd, analytisch, terwijl
de beleving van tijd iets is waar je middenin zit, iets dat vloeiend verloopt (Coeterier, 2001,
28).
Volgens Bergson doen wij onszelf ten dele tekort door ons zo sterk te richten op de
gesegmenteerde strak ingedeelde natuurkundige tijd. Ons handelende en rationele ik kan
prima overweg met deze lineaire natuurkundige tijd, maar ons diepere zelf beleeft de tijd
anders (Hermsen, 2009, 45). Het is een interessante gedachtegang voor het humanisme dat
Bergson het onafhankelijk autonoom denken zag als een onvrijheid, omdat we dan bevangen
blijven door mentale en bewuste overwegingen. De diepere innerlijke laag binnen de mens
blijft dan onbereikbaar (idem).
Korte samenvatting
Een van de mogelijkheden om tijd te onderscheiden is lineaire en cyclische tijd. Cyclische tijd
is de oudste. Cyclische tijd gaat uit van een terugkerende beweging en is verbonden met
ritmen in de natuur. De lineaire tijd gaat uit van de tijd als een lijn: wat geweest is komt niet
meer terug.
Lineaire tijd zit inmiddels zó ingebakken in onze tijd en cultuur, dat we ons niet meer anders
kunnen voorstellen. Cyclische tijd wordt beschouwd als iets uit het verleden, iets waar
mensen zich vroeger op richtten omdat er geen klok was. Ook onze beleving van tijd vertalen
we ongemerkt als lineaire tijd, terwijl onze tijdsbeleving ook cyclisch is: samenhangend met
seizoenen en dag- en nachtritme.
Het besef van lineaire tijd biedt ons de mogelijkheid te ordenen in verleden – heden-
toekomst, wat in de beleving vertaald kan worden als beschouwd als herinnering – aanwezig
zijn – verwachting.
Cyclische, lineaire, natuurkundige en belevingstijd bestaan tegelijkertijd en krijgen voor ons
de betekenis en waarde die wij daar aan toe kennen. Welke waarden kennen we toe aan de
lineaire tijdsopvattingen?
15