Full text - Igitur

Inzichten waarderen vanuit denken en ervaren
In de laatste drie eeuwen is gaandeweg het idee ontstaan dat we helder kunnen denken
wanneer we gevoelens en ervaringen buitensluiten. Zowel de eigen belevingen als het leven
om ons heen zijn we gaan zien als iets dat objectief en rationeel bestudeerbaar is (§3.1;
Roothaan, 2005). We zijn gaan denken dat deze bevindingen de waarheid vormen boven
beleven en ervaren. In ethische afwegingen zouden we daarentegen juist onze ervaringen en
gevoelens bewust mee kunnen laten wegen, wetend dat dit in onze gewone dagelijkse praktijk
onze natuurlijke handelswijze is (idem). In de dagelijkse praktijk nemen we voortdurend
besluiten op basis van inzicht uit ervaring en gevoel.
Met de aandacht in het hier en nu aanwezig zijn
In de humanistische levensbeschouwing zien wij onszelf als mensen die in staat zijn te
werken aan eigen vorming; morele en ethische afwegingen te kunnen maken; het eigen leven
vorm te geven. Wat we uit de cyclische tijdsopvattingen zouden kunnen meenemen is de
afstemming op wat zich binnen en buiten ons voordoet. Enerzijds hebben we het vermogen tot
autonoom zijn, het maken van afwegingen en het nemen van beslissingen, het maken van
plannen. Maar anderzijds is er de stilte, onze innerlijke beleving, de behoefte aan rituelen, de
innerlijke beleving van tijd. In de westerse cultuur kan de gerichtheid op groter/ mooier/ beter
de aandacht wegnemen bij het hier en nu. De interesse in levensbeschouwingen waarbij het
beoefenen van aandacht en concentratie een belangrijk aspect vormen neemt toe (§ 4.5; van
Dijk, 1999). Hierin is de aandacht vanuit een doorvoelen van de lichamelijke aanwezigheid
belangrijk.
In het humanisme bestaat de neiging om intellectueel en beschouwend te zijn vanuit een
mentale aandacht. Interessant is dat van Praag al schreef over de acceptatie van het leven in
het nu (van Praag, 1978, 225). Om aan te sluiten bij de behoefte om vanuit een innerlijk en
lichamelijk ervaren de eigen levensbeschouwing in praktijk te brengen kan het humanisme
van hieruit misschien de aandacht ook terugbrengen naar een bewuste aandacht en
levenshouding die uitgaat van denken en ervaren (§ 3.1; Roothaan, 2005).
5.2.c. Toekomst
Ons beeld van de toekomst is bepalend voor ons gedrag in het heden. Naast het
verwachtingsbeeld van de toekomst hebben we een beeld nodig van waar we naar streven, wat
we de moeite waard vinden (§ 3.3; Taylor, 2010). Wanneer de verwachting niet voldoet aan
ons gewenste beeld van de toekomst, willen we proberen de toekomst te beïnvloeden.
Het toekomstbeeld en de manier waarop we dit willen beïnvloeden worden in onze cultuur
meer beïnvloed door de lineaire tijdsopvattingen dan door de cyclische tijdsopvattingen. In
welke opzichten zou de cyclische tijdsopvatting onze betekenisgeving kunnen veranderen?
Nodig en voldoende
Een aspect van de lineaire tijdsopvattingen in onze cultuur is het beeld dat meer/ groter/ beter
een goed streven is (§ 4.3; Korteweg en Voigt, 1990). In een cyclische tijdsopvatting bestaat
het beeld dat wat geweest is voortdurend terugkeert in een beweging van groei– bloei- en
verval, steeds opnieuw. Dit principe van de voortdurende terugkeer van vaste cyclische
patronen is overal in de natuur aanwezig. Het humanisme zou een belangrijke boodschap
kunnen hebben: dat wij een visie moeten ontwikkelen op de beperkingen van onze autonomie
en de beperkingen moeten aanvaarden die bij het leven op deze aarde horen; dat we meer
moeten leven vanuit de gedachte een te zijn met de natuur. Dat betekent dat het beheersen
ondergeschikt wordt aan wat wij nodig hebben om te leven; dat ‘nodig’ en ‘voldoende’
45