Full text - Igitur

Vijf belangrijke veranderingen in vijfhonderd jaar
Taylor noemt enkele belangrijke veranderingen in de verandering van het vanzelfsprekend
gelovig zijn en leven in een sociale omgeving waarin religieuze overtuigingen onontkoombaar
waren, naar een wereld waarin deze waarden veranderden. Ik heb de indruk dat deze
veranderingen grote overeenkomst hebben met de veranderingen die leidden tot een ander
tijdsbesef en andere tijdswaarden.
1. Eerste verandering: van een magische visie op het universum naar een onttoverd
universum. Met het magisch universum wordt de overtuiging bedoeld dat wij mensen
in een wereld vol geesten woonden. Het geloof in een magisch universum wordt nu
gezien als iets wat overwonnen is; ‘we weten wel beter’.
2. Een tweede grote verandering in vijfhonderd jaar is de overgang van een poreus zelf
naar een omsloten zelf. Men had de overtuiging dat geesten en krachten buiten
onszelf invloed op ons hebben. Dit veranderde naar vertrouwen in eigen vermogens en
naar morele ordening binnen een afgesloten zelf. Onbegrensd toegankelijk te zijn voor
diverse invloeden van buitenaf betekent dat er eigenlijk niet van overtuigingen of
visies gesproken kan worden, want alles was tevens een directe beleving. Het is een
enorme omslag naar de overtuiging dat men zelf vorm kan geven aan zijn leven,
inclusief tijdsindeling en sociale omgeving (Taylor, 710).
3. De spanning die werd opgebouwd door het streven naar betere morele doeleinden had
ook op zijn tijd een uitlaatklep (idem, 97). Taylor veronderstelt dat hier een intuïtie
aan ten grondslag ligt die aangeeft dat de orde weliswaar een primitieve chaos in toom
houdt, maar in die primitieve chaos zit tevens de levensenergie. Deze uitlaatklep viel
weg omdat met de toenemende civilisatie dit soort feesten en gelegenheden werden
afgeschaft.
4. De vierde verandering die door Taylor beschreven wordt is een essentiële verandering
in tijdsbeleving. In de seculiere tijdsopvatting wordt moment B gezien als volgend op
A enzovoorts. Er is echter ook een oudere, andere opvatting van tijd, door Taylor
aangeduid als ‘hogere tijd’. Taylor beschrijft deze ervaring van hogere tijd als de
cyclische tijd, zoals de almaar doorgaande cycli zoals de circulaire banen van de
sterren. Een mooi beeld is dat deze doorgaande cycli verwijzen naar de tijdloze
eeuwigheid. De ordening van de tijd bestond uit de terugkerende bijzondere
momenten met hetzelfde karakter en betekenis, zoals Pasen, carnaval, of de
veranderingen van de seizoenen. Dit is een groot verschil met het beeld van de tijd als
een chronologische opeenvolging van tijdsmomenten (Taylor, 107, 280, 368).
5. In samenhang met deze betekenisvolle tijdsbeleving en een wereldbeeld waarin men
beïnvloed kon worden door geesten of andere krachten buiten de eigen wil bestond er
een wereldbeeld waarin de levens van mensen, dieren, planten en geesten betekenis
had. Dit hing samen met een beeld over een geordende kosmos waarin het leven in
kleine en grote kringlopen verliep ( 114). In de moderne tijd daarentegen hebben we
niet een beeld over een universum die niet verwijst naar een hogere eeuwigheid. De
enige orde, zegt Taylor, is die van de betekenisloze natuurkundige wetten (idem, 114,
441).
Waardoor werden deze veranderingen in gang gezet?
We kunnen ons afvragen waarom de vijf bovengenoemde veranderingen tot stand kwamen.
Het verhaal over het nieuwe elan van de modernisering (streven naar autonomie) voldoet niet
als antwoord op de vraag waaròm de filosofieën van Descartes of Kant zo’n sterke invloed
kregen. Volgens Taylor was daar al een bodem voor. De opkomst van de
natuurwetenschappen voldoet niet als belangrijkste deel van de meestal gezochte verklaring,
dat is een te eenvoudige en beperkte verklaring van hoe de veranderingen in onze
27