Full text - Igitur

mens is als enige van de levende organismen tegelijkertijd buitenstaander van zichzelf: hij
heeft een lichaam en hij is een lichaam (idem, 119).
Interessant is dan dat in dezelfde periode (rond 1940) Gehlen een andere hermeneutische
natuurfilosofie heeft over de kwetsbaarheid van de mens, namelijk dat de mens überhaupt niet
in staat is om te overleven zonder aanpassingen (geen vacht etc.). Ofwel: de mens zal zich op
vele manieren moeten aanpassen om te kunnen overleven (idem, 93; Roothaan, 2005). Het
verschil tussen Plessner en Gehlen is dat Gehlen de activiteit van de mens ziet als existentiële
voorwaarde, terwijl Plessner van diezelfde activiteit vindt dat het dient om een existentieel
gemis te compenseren.
Bij Plessner speelt de kwetsbaarheid van de mens eveneens een belangrijke rol, maar een
andere dan bij Gehlen. Volgens Plessner betekent het belichaamd zijn van de mens dat de
mens beperkt en bepaald wordt door de lichamelijke kwetsbaarheid: de mens is onderworpen
aan geboorte, afstamming, groei, dood, ziekte, zwaartekracht. Net zoals alle andere levende
schepselen zoals planten en dieren. Hij kan er de strijd mee aanbinden, maar kan er geen
macht over hebben (idem, 98). ‘Wat alle levensvormen verbindt, is de kwetsbaarheid van hun
incarnatie.’ (idem, 123).
Daarom zou ‘ieder filosoferen zijn vertrekpunt moeten nemen in de ervaring van het lijden,
van de kwetsbaarheid en wondbaarheid van het vleselijk bestaan, en niet, zoals gebruikelijk
is, in een cerebraal zelfverstaan het eigen ik tot spil van de wereld maken’(idem, 125 8 ).
In de opvatting van Plessner dat planten een enkelvoudige afstemming hebben, dieren een
tweevoudige, en de mens een drievoudige, hoort ook een andere tijdsafstemming: die van de
plantenwereld in de cyclische tijdsafstemming en die van de mens in de lineaire: “‘Planten
voegen zich in het tijdsritme van hemellichamen en seizoenen, (….). Mensen handelen en
stofferen hun levensplan met het oog op de toekomst.’ (idem, 85). Plannen maken vraagt een
lineaire tijdsafstemming. De verbondenheid de cyclische tijdsafstemming is in de gewenning
aan de ratio-empirische afstemming naar de achtergrond verschoven. Daardoor zijn we
allerlei vormen van waarneming verloren of aan het verliezen, zoals het ervaren van de
veranderingen in de natuur ervaren met de seizoenen, of het ervaren van ademen tijdens het
lopen. In plaats daarvan is men meer bezig zijn met de eigen gedachten en zorgen (idem,
122).
3.3. Taylor: zo eenduidig en rechtlijnig is de geschiedenis niet
Taylor schetst in Een seculiere tijd, zijn onderzoek naar de overgang van een religieuze naar
een seculiere levensinstelling, de lange opeenvolging van veranderingen die voor het ontstaan
van de moderne wetenschap gaande was (Taylor, 2010, 71). Deze veranderingen hadden
ingrijpende gevolgen voor onze overtuigingen en uitleg van onze levenservaringen. Volgens
Charles Taylor is de weg van betekenisvolle verbondenheid met de cyclische natuur naar een
rationeler en natuur-wetenschappelijker visie niet zo eenvoudig en rechtlijnig toe te schrijven
aan veranderingen die ontstaan zijn na de visie van Descartes en de opkomst van de
natuurwetenschappen (Taylor, 2010). Ik ga uitgebreid op Taylor in, omdat daarmee duidelijk
wordt waarom het lineaire zo belangrijk is geworden. Taylor is niet op zoek naar de
betekenisvolle verbondenheid met de natuur zoals Roothaan en Kockelkoren, maar enkele van
de veranderingen die Taylor schetst zijn verhelderend voor het antwoord op de vraag van dit
hoofdstuk.
26