Full text - Igitur

c. in het boeddhisme de beoefenaar zoekt naar causale verbanden met de ratio in
samenspel met de sensitiviteit: hoe komt het nu dat ik / hij / zij lijdt? Tegelijkertijd is
juist de inzet van de ratio anders dan in het levensbeschouwelijk humanisme: waar het
humanisme uitgaat van redelijk met elkaar omgaan door de ratio, is in het boeddhisme
de ratio nodig om te onderzoeken hoe de ervaring ons gedrag en onze opvattingen
bepaalt. Maar dat in een sensitieve afstemming, niet los van ervaren (de Wit, 2005,
66); hiermee kiest het boeddhisme de weg naar binnen (van Dijk, 1999, 24);
d. zowel het humanisme als het boeddhisme niet alleen de vervulling van eigen geluk en
innerlijke vrede nastreven, maar ook geluk en humane levensomstandigheden voor
anderen essentieel belangrijk vinden en nastreven;
e. het boeddhisme een traditie met een lange geschiedenis heeft en daardoor een meer
doorleefde traditie is dan de relatief jonge humanistische levensbeschouwing (van
Dijk, 1999, 23) waarin het belang van beleving en ervaring niet meer verdedigd hoef
te worden.
Het boeddhisme is ontstaan tegen een geheel andere culturele achtergrond. Alphons van Dijk,
Fons Elders en Han de Wit zijn westerse wetenschappers die zich grondig verdiept hebben
zowel in het humanisme als het boeddhisme. Daarom lijken zij mij hier waardevolle bronnen.
Daarnaast beschouw ik de boeddhistische leraar Thich Nhat Hanh als waardevolle bron voor
dit hoofdstuk, omdat hij heeft zich verdiept in het overbrengen van principes uit het
boeddhisme naar de westerse cultuur. Hierin is hij voorstander van een open en
onderzoekende houding, en dit sluit goed aan bij de intentie van humanisten.
Het boeddhisme kan ons iets te leren over de cyclische tijdsopvattingen, wat ik aan de hand
van de voorgaande items uit hoofdstuk 2 en 4 zal bespreken.
Vergankelijkheid
Een belangrijk uitgangspunt in het boeddhisme is het aanvaarden van de vergankelijkheid, dus
van het gegeven dat we ouder worden, ziekten mee zullen maken en weinig te zeggen hebben
over wanneer we zullen overlijden. Lijden wordt volgens het boeddhisme veroorzaakt door
het niet kunnen accepteren van tijdelijkheid en vergankelijkheid (van Dijk, 1999; Elders,
2000; Thich Nhat Hanh, 2008; de Wit, 2005).
Het aanvaarden van de kringloop van het bestaan is in het boeddhisme een belangrijk
principe. ‘Het boeddhisme wil zowel de eenheid van lichaam en geest benadrukken als die
eenheid plaatsen in het permanent beweeglijke netwerk van het bestaan als geheel; ieder
wezen is daarmee onverbrekelijk verbonden.’ (van Dijk, 1999, 25.) De overtuiging is dat
wanneer we de vergankelijkheid van de kringloop niet accepteren, we denken en handelen uit
angst in plaats van uit te gaan van het streven naar helderheid en geluk (de Wit, 2005).
Een kernbegrip in het boeddhisme is het inzicht in de vier edele waarheden, die de volgeling
niet geacht wordt zonder meer aan te nemen, maar te onderzoeken. Volgens de overgeleverde
verhalen waren dit de inzichten waarmee de Boeddha probeerde over te brengen aan anderen
hoe zij de verlichting konden bereiken. Deze vier waarheden hebben betrekking op de
aanvaarding van het gegeven dat lijden, dood en vergankelijkheid bestaan en dat daar niet aan
te ontkomen is, en dat er mogelijkheden zijn om te onderzoeken waarom we lijden. Een van
de vier waarheden is echter dat geluk, genezing en tevredenheid ook deel uitmaken van ons
bestaan (Thich Nhat Hanh 1998; De Wit, 2005). Onrealistische verwachtingen en begeerte
zijn dikwijls mede oorzaak van ons lijden volgens het boeddhisme.
Een methode om tot de acceptatie van de vergankelijkheid te komen is het zelfonderzoek in
meditatie (van Dijk, 1999; Elders, 2000; Thich Nhat Hanh, 2008; De Wit, 2005). Het lijkt wat
39