Full text - Igitur

is onderworpen aan de kwetsbaarheden en onzekerheden die hiermee samenhangen (Irigaray,
2009; van Heijst, 2005). Alleen al een deel van ons dagelijks leven bestaat uit de zorg om
voldoende slaap en voeding te verkrijgen. De behoefte aan voeding of rust zijn nooit lang te
negeren. Dit kan ons met tevredenheid vervullen of frustreren vanwege de onontkoombare
dagelijkse terugkeer van zelfzorg en karweitjes (§ 2.1; Arendt, 1994). Terugkerende arbeid
wordt als lagere arbeid beschouwd en slechter betaald.
Het dagelijks bestaan is de laatste paar honderd jaar in snel tempo veranderd, mede door de
ontwikkelingen in de wetenschap. Er is nu geen constante bezorgdheid om het voortbestaan.
In plaats van ondergeschikt te zijn aan de onzekerheden van de kringloop van het bestaan is
wordt het dagelijks leven nu beïnvloedt door de werkdruk die samenhangt met de economie,
waarin een gezond levensritme in de knel kan komen (§ 2.1; Achterhuis, 1984). Vanuit de
cyclische tijdsopvattingen kunnen we ons opnieuw bewust worden van onze gebondenheid
aan onze lichamelijkheid en zouden we natuurlijke ritmen en ons dagelijks bestaan kunnen
herwaarderen.
De dagelijkse zorg voor anderen
Een ander aspect van de cyclische tijdsopvatting is de waardering voor de zorg voor anderen.
Degenen die werkzaam zijn in de zorg en die het dichtst bij de lichamelijke noden en
behoeften staan, worden laag betaald (§ 2.4; § 4.4). In de zorg verschuift de aandacht van
goede zorg noodgedwongen zodanig naar efficiënte zorg dat de humane zorg voor zowel
zorggever als zorgontvanger in de knel komen (§ 4.2; van Heijst, 2005). Daarnaast staat de
zorg voor diegenen bij wie geen verandering in het dagelijks leven verwacht kan worden in
lager aanzien en verkeert in slechtere omstandigheden dan de zorg waar met maakbaarheid en
streven naar verbetering veel resultaten te verwachten zijn. In de dagelijkse zorgactiviteiten
hebben we te maken met een regelmatige terugkeer die betekenis heeft, maar eerder aan sleur
en verveling wordt gekoppeld. Het zijn juist de menselijke contacten in de dagelijks herhaalde
zorgsituaties die betekenis krijgen (van Heijst, 2005).
Willen we grenzen stellen aan de maakbaarheid?
Dankzij de ontwikkelingen in de wetenschap zijn onze mogelijkheden (voor medische zorg,
maakbaarheid, controleerbaarheid, reizen, economische groei) steeds groter geworden (§ 3.1;
Roothaan, 2005). Uitgangspunt van het humanisme is dat we in staat zijn ethische en morele
afwegingen te maken. Wij zijn immers in staat om naar onszelf en ons handelen te kijken. In
ons dagelijks bestaan komen de consequenties van deze afwegingen in ons alledaagse
praktische handelen tot uitdrukking. Hoever willen we gaan in onze maakbaarheid?
Aanvaarden van de vergankelijkheid betekent misschien ook dat we de maakbaarheid kunnen
minderen, en tevreden zijn met wat er is en wat we hebben.
Grenzen aan de groei??
Uit voorgaande aspect volgt ook de visie op de natuur. Misschien geven cyclische
tijdsopvattingen een ethische grens aan onze autonomie. Wanneer we alles wat leeft willen
recht doen zoals we onszelf recht willen doen is het de vraag of we altijd van onze
economische belangen kunnen uitgaan (§ 4.3; Zweers,1995; van Manschot, 2010). Zo zouden
we ons kunnen afvragen in hoeverre het voor ons juist is grondstoffen uit te putten en het
regeneratief vermogen aan te tasten om te voldoen aan onze economische groei. Het
humanisme zou hierin een belangrijke rol kunnen spelen, samen met de milieu-ecologische
bewegingen. Hier kom ik op terug in 5.2.c. Milieugerichte veranderingen hebben echter ook
grote consequenties voor ons dagelijks leven.
43