Full text - Igitur

Het huidig medisch-ethisch model is gebaseerd op de overtuiging dat de mens als mondig en
zelfstandig denkend en overwegend persoon het vermogen heeft om een eigen visie te
ontwikkelen. In veel gevallen gaat echter het idee van een redelijk en bekwaam denkende
mens niet op. Het gevolg is, zegt Roothaan, dat het medisch-ethisch model van
zelfbeschikkingsrecht geen existentiële werkelijkheidswaarde heeft. De moeilijkheid is de
dominantie van de moderne cultuur, oftewel het stellen van ratio boven ervaring (Roothaan,
2005, 139).
Daardoor ervaren mensen vervreemding in relatie met het natuurlijke en het lichamelijke.
‘De alledaagse ervaring van dat natuurlijke en lichamelijke kan dan geen rol meer spelen in de
redelijke ethische reflectie’ (Roothaan, 2005, 118).
Zelf stelt zij een visie op natuur voor die zij aanduidt als een hermeneutisch- narratieve visie,
maar die ik eerder zou aanduiden als cyclisch. Natuur is hierin de metafoor voor het ervaren
van het bestaan. Het natuurlijke aspect betekent tevens dat leven een gegeven is, het vanzelf
ontstaan en groeien, niet iets dat gemaakt wordt. Natuur is tevens de metafoor voor het
ongrijpbare waar wij geen macht over hebben (idem, 202 en 206). Het hermeneutisch-
narratieve wil zeggen dat het hier over het ervaren leven gaat, de zintuiglijke ervaring, èn de
interpretatie van onze ervaringen ( 201).
Samengevat: volgens Roothaan is de verbondenheid met de natuur in onze morele, ethische,
en spirituele overtuigingen afwezig of sterk verminderd door de veranderingen die ontstonden
dankzij de cartiaanse wetenschappelijke ontwikkeling. Dit leidde tot een objectiverende
houding: het bestuderen van de natuur als iets dat zonder betekenis is en los van ons staat.
Natuur kan volgens Roothaan ook beschouwd worden als datgene wat wij ervaren omdat wij
deel uitmaken van de natuur. Ook wij worden geboren en gaan dood, ook wij hebben te
maken met veranderingen in het leven die we niet zelf kunnen bepalen of voor het zeggen
hebben. Denken en rationaliteit zijn gelegen in een mens die lichamelijk en emotioneel is, die
ervaart ( 49). De denkende mens is ook altijd een ervarende, voelende en verlangende mens,
zegt Roothaan (idem als van Heijst).
3.2 Kockelkoren en Plessner: hermeneutiek van de natuur
Kockelkoren onderzoekt tegen de achtergrond van de opkomende milieufilosofie de
betekenisgeving vanuit de natuur zelf. Hij kiest hiervoor de hermeneutische natuurfilosofie
van Plessner. De essentie van het verhaal over de hermeneutische natuurfilosofie van Plessner
is dat de mens het enige schepsel is dat zich in de natuur nergens geheel thuis zal kunnen
voelen, en dus schept de mens zich een thuis (Kockelkoren 70 e.v.). Hoe zag Plessner dat?
Planten nemen direct stoffen op uit de bodem en lucht en scheiden deze zo ook weer uit. Er zit
niets tussen. Een enkelvoudig open systeem, noemt Plessner dat: directe opname en afgifte van
dat wat nodig is voor het voortbestaan. Dieren daarentegen zijn afhankelijk van andere
levende organismen, zij eten andere dieren of planten. Zij nemen voeding op en scheiden deze
uit via openingen; de vertering zit binnenin het systeem.
De verwerking van zintuiglijke indrukken verloopt via een tweevoudig systeem: aanvoer van
de indrukken vanuit de zintuigen en spieren in het sensorische stelsel, en de actie daarop in
het motorische systeem.
Bij de mens is nog een derde systeem aanwezig. Hij kan afstand nemen van de ervaring en
naar zichzelf kijken. Hij is zich dus ook bewust van de tijdelijkheid van zijn bestaan (idem, 70
e.v.). Hij gaat nooit volledig op in zijn omgeving; hij neemt altijd onvermijdelijk een zekere
innerlijke afstand: ‘de mens is onvermijdelijk de buitenstaander van zichzelf’ (idem, 92). De
25