Full text - Igitur

toch is alleen onderzoek van Pasteur bekend geworden wat bij het lineaire oorzaak- gevolg-
denken paste (Capra 1982, 131). Wij moeten ons bewust richten op het herstel van deze
samenhangende systemen, waar we met onze vergevorderde wetenschap gemakkelijk toe in
staat zijn, wanneer de prioriteiten vanuit een andere grondhouding veranderen.
Planning ruimtelijke ordening
Een bijzonder voorbeeld van het opnieuw in praktijk brengen van de betekenis van het
cyclische is te zien in het Alterra-rapport uit 2001 van het Ministerie van Ruimtelijke
Ordening.
De onderzoeker Coeterier constateert dat er een veranderende tijdbeleving is door
maatschappelijke veranderingen. Deze ontwikkelingen werken volgens Coeterier centrifugaal:
‘ze verwijderen mensen van hun middel- of zwaartepunt, ze verstrooien’ (Coeterier, 2001,
42). Het bizarre effect is dat het een zelfversterkend effect heeft: men verlangt naar meer, men
zoekt ook steeds meer verstrooiing.’ Een van de effecten hiervan is concentratieverlies, en het
oppervlakkiger worden van contacten en taalgebruik (idem). 11
Hiertegenover pleit Coeterier voor ruimteplanning met een vertragend effect, zoals behoud
van groen, en ruimteplanning met een centripetaal effect, zoals het behoud van de
streekidentiteit, zoals jaarmarkten en streekproducten. Het lijkt hier te gaan om het zichtbaar
maken/ behouden van de cyclische tijdsbeleving. Het multifunctioneel gebruik van ruimten
(versus ruimten met een eigen doel en identiteit) werkt volgens Coeterier het centrifugale
effect in de hand, en het plannen van non-descripte ruimten is daarom af te raden, net als het
ondergeschikt maken van lokale patronen aan het nationale patroon. De schrijver noemt
hierbij de Betuweroute en HSL als voorbeelden, waardoor de plaatselijke identiteit, stilte, en
ruimtebeleving volledig ondergeschikt gemaakt worden aan economische belangen.
4.4. Idee over vergankelijkheid en de dood
Het beeld van ons leven als beginnend met de geboorte en eindigend met de dood is het beeld
waarmee wij in onze cultuur opgegroeid zijn. De cyclische aspecten van het leven komen wel
aan de orde op school in de biologielessen en bijvoorbeeld in het vieren van de seizoenen in
de kleuterklassen, maar slechts impliciet. Dat is van belang, omdat in het onderwijs de
impliciete en expliciete boodschappen van de cultuur tot uitdrukking komen.
De impliciete boodschap is volgens een aantal schrijvers echter dat de cycli in de natuur en in
ons biologisch bestaan processen zijn waarmee we ons verder niet hoeven te verbinden, maar
dat we de natuur als betekenisloos verschijnsel kunnen zien. Handig om er kennis van te
hebben zodat we uit de natuur kunnen halen wat we nodig hebben voor voeding, delfstoffen,
enzovoorts. Maar daarmee is de natuur niet meer dan een leverancier van producten die we
gebruiken willen. Zijn er ook andere visies op de vergankelijkheid?
De dood heeft in de natuur een andere betekenis
Hoewel alles in de natuur vergankelijk is, is alles in de natuur tegelijkertijd onsterfelijk,
omdat de planten en dieren in de natuur niet gebonden zijn aan een begin en een einde, maar
doorleven in een doorgaande cyclus van groei en vergankelijkheid (Arendt, 1999, 50 en 53;
Capra 1982, 278). Het regeneratieve vermogen is weliswaar een essentiële eigenschap van
alle natuurlijke organismen. Cellen in ons lichaam worden vernieuwd en hersteld. Maar dit
herstelproces kan individueel niet eindeloos doorgaan. De dood van een individueel
exemplaar van een soort is onderdeel van het leven (Capra, 1982, 280 en 291).
Een soort sterft niet bij het vergaan of de dood van één plant of dier, maar leeft als soort door
in het ontstaan en geboren worden van nieuwe exemplaren. Dat geldt dus ook voor de mens.
Sterfelijkheid maakt deel uit van het menselijk bestaan, wanneer een individu met een eigen
37