Full text - Igitur

tijdsbeeld waarin iemand leeft, en welke waarden belangrijk gevonden worden (Llesi en Van
den Bossche, 2010; Taylor, 2007). Wanneer het concept van verleden – heden- toekomst
losgekoppeld wordt van een idee over identiteit, komt de vraag naar voren wat identiteit
eigenlijk is. Onze herinneringen en ons beeld van de toekomst maakt deel uit van onzer
identiteit (Melges, 1982; Taylor, 2007). Het zelfbeeld bevat overtuigingen die wezenlijk voor
iemand zijn: datgene waar iemand voor staat, zijn normen en waarden, onze opvattingen van
het goede, en welke waarden voor ons het belangrijkst zijn (hyperwaarden; Taylor, 2007,
113). Die geven een kader of richting van waaruit we proberen te leven (Llesi en Van den
Bossche, 2010; Taylor, 2007). In deze paragraaf wil ik onderzoeken welke waarden uit de
cyclische tijdsopvattingen van invloed op onze identiteit.
Vrouwen, lichamelijkheid en inferioriteit
In de westerse cultuur en identiteit zijn de lineaire tijd en tijdswaarden dominant boven de
cyclische; de rede en het geestelijke boven het lichamelijke; het mannelijke boven het
vrouwelijke. Veel waarden in de westerse cultuur zijn gebaseerd op de waarden van de oude
Griekse beschaving. Filosofen als Aristoteles zagen vrouwen als minderwaardig (Irigaray,
2009, 77). De visie dat vrouwen minderwaardig waren, was een impliciet onderdeel van deze
cultuur. Die opvatting was vanzelfsprekend binnen de Griekse cultuur. Vrouwen hadden,
evenals slaven, een ondergeschikte rol. Lichamelijkheid en privé-sfeer werden in de
(patriarchale) samenleving lang gekoppeld aan vrouwen en vrouwelijkheid en aan lagere
waarden (v.d. Ende, 1999, 21, 23). Daartegenover hadden mannen toegang tot het publieke
domein, de intellectuele ontwikkeling, rationaliteit, met een impliciet hogere waardering dan
de zorg voor het lichamelijke.
En zo is het kringetje snel rond: mannen hadden het publieke domein, waar gediscussieerd
werd, plannen werden gemaakt, besluiten voor de gemeenschap (de polis) werden genomen.
Terwijl de private sfeer van gezin werd gezien als het domein van vrouwen en huisslaven.
Zorg die samenhangt met onze cyclische gebondenheid aan de natuur, zoals lichamelijke
zorg, zorg voor huis, kinderen en voeding werd beschouwd als inferieur.
Samengevat leverde dat het volgende beeld op:
mannelijke waarden – geest – cultuur - superieur
versus
vrouw – lichaam -natuur- inferieur (van der Elst, 2009).
Deze combinatie van beelden en waarden zit dus al van heel lang in onze cultuur ingebakken.
De gebondenheid aan het lichamelijke was ook in de kerkelijke cultuur iets dat zoveel
mogelijk werd buitengesloten en vermeden of aan strakke regels gebonden. Deze vermijding
is opvallend. In de poging en wens barbarij uit te bannen had ook een ontwikkeling kunnen
ontstaan waarin lichamelijkheid verfijnd werd met oefeningen, voeding en het zorgvuldig en
aandachtvol omgaan met zorg voor kinderen, ouderen en stervenden.
Volgens Irigaray hebben vrouwen altijd al kenmerkende belangen en behoeften gehad waarin
zij zoveel mogelijk hun eigen gang gegaan zijn. Hieronder noemt zij het recht om te leven
volgens een tijdsindeling die levensritmes, de cyclus van het licht, van de jaargetijden en van
de jaren respecteert (Irigaray, 1990). Ik weet niet helemaal zeker of Irigaray gelijk heeft om
de behoefte te leven volgens natuurlijke cyclische ritmen toe te schrijven aan vrouwen en het
vrouwelijke. Zij is van mening dat de huidige westerse cultuur door mannen en het
mannelijke gedomineerd wordt, waarin steeds minder ruimte blijkt voor onder meer deze
behoeften. Het zou kunnen dat de druk om te leven in een ritme dat meer voldoet aan
34