Full text - Igitur

geschiedenis verlopen zijn, vindt Taylor. Er moet dus meer aan voorafgegaan zijn om tot zo’n
volstrekt andere benadering en beleving te komen van de wereld waarin wij leven. Voor deze
scriptie zal ik moeten volstaan met enkele punten die relevant zijn om de verschuiving van
cyclische naar lineaire tijdswaarden te kunnen begrijpen.
De nadruk op het Laatste Oordeel geeft angst voor de dood
Volgens Taylor waren er vele parallelle en door elkaar lopende veranderingen die leidden tot
de genoemde veranderingen van de onttovering, het afgescheiden zelf, etc.
Een daarvan is dat er in de late Middeleeuwen een belangrijke verandering in de visie naar de
dood ontstond (Taylor, 122 e.v.). De dood werd lang gezien als een onderdeel van de
kringloop van het bestaan. ‘We leven en vervolgens sterven we.’(idem, 123). Niet prettig,
maar ook niet echt angstaanjagend. Hiertegenover stond de christelijke leer, met het beeld van
het Laatste Oordeel, waar de kerk steeds meer nadruk op legde:’Ons leven wordt op de een of
andere manier gewogen en kan te licht worden bevonden.’ (idem). Dit beeld van getoetst
worden na de dood werd door de kerk aan het einde van de Middeleeuwen sterker verschoven
van groepsbewustzijn naar individuele verantwoordelijkheid. En er ontstond een individuele
verantwoordelijkheid om een goed leven te leiden. Men werd bang voor de dood. Er ontstond
een angstcultus voor het Laatste Oordeel, zoals afkopen, aflaten, biechten. Uiteindelijk
maakte de Reformatie een einde aan deze handel met biechten en aflaten. Vanaf de
Reformatie werd het een levensdoel om op de juiste manier te leven zodat men na de dood het
Laatste Oordeel zeker goed door zou komen en tot een andere wereld kon worden toegelaten:
men had immers juist geleefd.
De verandering van beangstigende beeld over de dood en de individuele
verantwoordelijkheid om het Laatste Oordeel goed door te kunnen komen kon ook
plaatsvinden omdat het gewone dagelijks leven verschoof van vaste agrarische
dorpsgemeenschappen naar een bestaan in steden. Daar had men veel minder vaste bindingen
met elkaar. De vaste vertrouwde inbedding werd minder. Er was daarnaast een toenemende
bestaansonzekerheid omdat er veranderingen en bedreigingen waren waar men niet goed het
hoofd aan kon bieden, zoals de zwarte pest (idem, 149).
Verticale tijd versus horizontale tijd
Taylor maakt een verschil in horizontale en verticale tijd.
De verticale tijd (die hij ook wel hogere tijd noemt), heeft betrekking op de gerichtheid op het
spirituele en religieuze. Van priesters en kerkelijk hoger geplaatste personen nam men aan dat
zij meer in contact waren met deze verticale of spirituele tijd. Daarmee werden zij geacht
dichterbij de bron te staan (idem, 367).
Daartegenover staat de horizontale tijd (die hij ook wel seculiere tijd noemt), die betrekking
heeft op de wereldse tijdsindeling. De seculiere tijd was bereikbaar voor iedereen ( 298 en
929). Iedereen staat even ver van het centrum af, niet alleen de daartoe uitverkoren personen.
De visie dat er horizontale en verticale tijd naast elkaar bestond eindigde in de hervormingen
van de Reformatie. Tijdens de Reformatie was de gedachte van spirituele roeping een doorn
in het oog (idem, 368).Het principe dat de een dichter bij de hogere tijd zou staan dan de
ander gezien als spirituele hoogmoed (idem, 296 en 368).
Orde en discipline: zelf vorm geven aan het leven
In de hervormingen van de Reformatie ontstond een drang het seculiere leven strakker te
ordenen zodat immoreel gedrag geen kans meer had. Dat betekende niet alleen hogere morele
eisen binnen ieders persoonlijk leven, maar ook orde en discipline in de samenleving ( 141).
Deze orde en discipline werd bewerkstelligd door een toenemend gebruik van de
instrumentele rede, de ratio. Dit leidde tot een veranderende visie op alles wat met
28