Welstandsnota gemeente Deventer

Inleiding
De gemeente Deventer kent een aantal gebieden met grote
stedenbouwkundige, architectuur- en cultuurhistorische waarden
die bescherming verdienen. Dit zijn:
- de binnenstad van Deventer
- de oude kern van het dorp Diepenveen
- de kerkelijke gebieden in Schalkhaar en Lettele
- de dorpskern van Okkenbroek
- Park Braband in Schalkhaar
Verder zijn er twee infrastructurele werken met landschappelijke
en cultuurhistorische waarde, terwijl de bijbehorende gebouwen
architectuurhistorische waarden hebben, dit zijn:
- het Overijsselskanaal en
- het nog herkenbare deel van de spoorlijn Deventer-Ommen.
In het navolgende komt de wijze van beschermen van de
karakteristieken aan bod en worden de waarden per gebied
beschreven. Op de kaart in de bijlagen zijn de beschermde stads-
en dorpsgezichten weergegeven.
Wijze van beschermen
Rijks- en gemeentelijke monumenten worden beschermd door de
Monumentenwet 1988, respectievelijk de Monumentenverordening
van de gemeente Deventer. De ensembles, de landgoederen en
de jachtterreinen zijn, zoals in de monumentenverordening van
de gemeente Deventer is omschreven: ‘terreinen die van belang
zijn wegens hun schoonheid, hun betekenis voor de wetenschap
en/of hun cultuurhistorische waarde’. Planologisch moeten deze
gebieden beschermd worden door middel van bestemmingsplannen,
structuurplannen e.d.. Bescherming gebeurt door het niet toestaan
van wijzigingen, aanbouwen, nieuwbouw en bijgebouwen, het
plaatsen of veranderen van andere elementen of het wijzigen
van de inrichting van het gebied op een wijze die niet past bij
het karakter van het beschermde gezicht. Hiermee wordt het
totale gebied beschermd. Daarnaast hebben de meest bijzondere
panden binnen de beschermde gebieden de status van rijks- of
gemeentelijk monument.
De bescherming van deze gebieden betreft dus met name ook
de inrichting van de open ruimte (dit is meer dan alleen de
openbare ruimte) met alle waardevolle elementen daarin. Dit
kunnen kleinere elementen zijn zoals bijvoorbeeld de pomp en de
grafstenen op het Kerkplein in Diepenveen, maar ook bijvoorbeeld
een oude aanleg van een park of een bosgebied, waardevolle
groenelementen, monumentale bomen, bestratingen etc. De
beschrijvingen van de ensembles, landgoederen en jachtterreinen
geven het nodige inzicht in de waarden van de verschillende
gebieden.
Het beoordelen van wijzigingen en veranderingen kan echter alleen
wanneer er ook een gedegen kennis van de situatie ter plekke is.
De oude kern van het dorp Diepenveen
De oude kern van het dorp Diepenveen heeft zijn huidige vorm te
danken aan het voormalige vrouwenklooster (1400-1578) van de
Moderne Devotie.
De kloosterhof, nu het Kerkplein, is nooit bebouwd en de aanwezige
restanten van de kloosterbebouwing hebben de aanzet gegeven
voor de ontwikkeling van het dorp rond de kerk.
Dit heeft een ruimtelijk unieke situatie gecreëerd. Het hoog
gelegen Kerkplein wordt aan drie zijden door bebouwing omgeven.
Aan de noordkant is dat de kerk, een karakteristiek, sober
bakstenen gebouw met steunberen en rondboog vensters waarvan
het pannendak wordt bekroond door een houten klokketorentje.
Dit was de 15e-eeuwse kloosterkerk, die met de ingrijpende
restauratie van 1720 zijn huidige vorm kreeg.
Aan de zuidkant wordt het Kerkplein begrensd door de fraaie
bebouwing van de Kerkstraat, van oorsprong mogelijk ook behorend
tot de kloosterbebouwing, maar in zijn huidige vorm 18e- en 19e
eeuws.
Aan de oostkant is het met name de bebouwing langs het
straatvormige deel van het Kerkplein die het beeld bepaalt, dit
is tevens de hoofdtoegang tot het plein vanaf de Dorpsstraat.
Tegenover deze toegang ligt aan de oostkant van de Dorpsstraat de
“Brouwerij”, ooit onderdeel van het klooster.
De westkant van het Kerkplein geeft door een coulisse van bomen
uitzicht op het lager gelegen weidegebied met volkstuintjes, dat in
de verte begrensd wordt door de bosgebieden van de daar gelegen
landgoederen.
Op de grafsteen vóór de oude ingang van de kerk aan de zuidzijde
staat het jaartal 1560, ook de twee grafstenen in de kerk dateren
uit de kloostertijd. De bomen op het plein en het grasveld
met de daarin nog aanwezige grafstenen herinneren aan het
protestantse kerkhof. Daar is door de aanwezigheid van de zeer
zeldzame Holwortel nog een unieke waarde aan toegevoegd.
De Holwortel behoort tot de zogenaamde ‘stinze flora’. Stinzeplanten
komen voor op oude buitenplaatsen en op plekken
waar in de middeleeuwen kloosters stonden. De Holwortel werd
vermoedelijk ooit door reizigers meegenomen uit het Middellandse
Zeegebied, omdat ze een geneeskrachtige werking zou hebben. In
werkelijkheid is ze echter giftig.
De bebouwing die zich eind 19e en begin 20e eeuw langs de
Dorpsstraat ontwikkelde tussen de beide bruggen over de Wetering,
vormt een bijna gesloten gevelwand langs de westkant van deze
straat: pandjes van één laag met een kap waarop aan de straatkant
meestal één, soms fraai vormgegeven, dakkapel prijkt. Dit beeld is
er nog steeds.
Aan de oostkant stonden tot ver in de 19e eeuw slechts de beide
panden die ook al voorkomen op de kadastrale minuut uit 1823,
de ‘Vrolijke Boer’ ofwel de ‘Brouwerij’ en de boerderij ‘Klooster
Rande’. Daaromheen loopt de Zandwetering, waar achter ook toen
al een grote boomgaard lag met de Molenkolk.
Het schoolmeestershuis (Dorpsstraat 52) tegenover de Sallandsweg
was het eerste nieuwe pandje aan deze kant van de Dorpsstraat en
werd vermoedelijk tegelijk met de nieuwe lagere school in 1886
gebouwd.
De oude boerderij ‘Klooster Rande’ moest in in de jaren ‘20
plaats maken voor een nieuwe boerderij, het huidige huis ‘Oud
Diepenveen’ (DPV12), gebouwd in 1925. Daarnaast was al in
1922 ‘Groot Klooster’ gebouwd, een woonhuis in een aan de
Amsterdamse school verwante architectuur.
Op de plaats van de huidige garage was rond de eeuwwisseling een
hotel. In 1925 werd hier de eerste benzinepomp geïnstalleerd.