Welstandsnota gemeente Deventer

Landgoederen in het oude cultuurlandschap
In het navolgende zijn de belangrijkste kenmerken van de
landgoederen omschreven. Voor een uitgebreidere omschrijving van
de ruimtelijke karakteristiek en de kwaliteiten van de afzonderlijke
landgoederen moet de notitie “De Deventer Landgoederen,
beschrijving en waardering” geraadpleegd worden.
Havezaten en spiekers
De landgoederen in Deventer zijn op verschillende manieren
ontstaan. Sommige gaan terug op oude middeleeuwse huizen
van adellijke families, zogenaamde havezaten, een omgracht
stenen huis. In de gemeente lagen vijf havezaten: Rande, Borgele,
Vrieswijk, Hof te Dorth en Blankena. Vanaf de zeventiende
eeuw gingen ook andere welgestelde burgers investeren in
het platteland. Deze mensen kochten boerderijen of stukken
heidegrond en gingen zich met de inrichting van hun landerijen
bemoeien. Een stap verder ging men door het bouwen van een
spieker of spijker op het erf van de boerderij. Zo’n spieker was een
tamelijk eenvoudige optrek, bestaande uit een begane grond met
enkele vertrekken en een zolder. Als men meer geld te besteden
had, of als de familie zich permanent op het platteland wilde
vestigen, werd er een representatief landhuis gebouwd. Vaak
kochten landheren boerderijen of woeste grond om hun bezit te
vergroten.
Tuinhistorie
Rondom het landhuis of de boerderij met de lanterskamer werd het
landschap ingericht om ervan te genieten en ermee te pronken.
Wie veel bos had, was rijk en een mooi aangelegd bos was een
statussymbool. Uitgebreide lanen met opgaande bomen gaven
structuur aan het landschap en vielen op te midden van
landbouwgronden en hakhoutbossen. De lanen liepen door de wei-
en bouwlanden of zij vormden met elkaar patronen. Bijzondere
elementen van de geometrische aanleg, die tot omstreeks 1770
in zwang was, zijn de sterrenbossen, vierkante bospercelen die
worden doorsneden door vier lanen die elkaar in het centrum
snijden. Omstreeks 1770 deed de landschapsstijl zijn intrede. Veel
geometrisch ingerichte parken werden omgevormd volgens de
nieuwe mode. De strakke inrichting van de parken werd veranderd
in natuurlijk ogende waterpartijen, gazons met boomgroepen en
slingerende paden. In verschillende parken zijn kleine heuveltjes
aangelegd op plaatsen waar men uitzicht had over weilanden.
60 Welstandsnota gemeente Deventer - 10 mei 2011
Dergelijke heuvels worden ook wel ‘kiekenbelt’ genoemd.
Erfinrichting van landgoederen
Grote delen van het landschap danken hun verschijningsvorm
aan de aanwezigheid van landgoederen door de vele bossen en
bospercelen die hiertoe behoren. De landgoederen creëren een
kleinschalig tot besloten landschap. Veel landgoederen hebben
een rijke historie, die terug kan gaan tot in de middeleeuwen.
De bouwwerken bestaan meestal uit een hoofdgebouw met
verscheidene bijgebouwen. Landgoederen zijn zeer robuuste
structuurdragers gebleken, doordat er weinig veranderingen
hebben plaatsgevonden. Grote aaneengesloten bospercelen
zijn intact gebleven, waarbij veranderingen veelal beperkt zijn
gebleven tot de bouwkavel. Tegenwoordig kunnen diverse functies
gehuisvest zijn in het hoofdgebouw of de bijgebouwen, zoals bed &
breakfast, workshops, adviesbureaus en stalruimte. Ontwikkelingen
op bestaande landgoederen zijn veelal beperkt tot kleine
veranderingen op de bouwkavel. Voor deze ontwikkelingen worden
in deze paragraaf geen richtlijnen opgenomen. In paragraaf 4.3.3
zijn welstandscriteria (eisen) opgenomen die gelden indien er een
ontwikkeling speelt op een bestaand landgoed.
Nieuwe landgoederen/Buitengoederen
Rijk en provincie bieden ruimte voor de ontwikkeling van ‘nieuwe
landgoederen’. De opvatting van het begrip landgoed is van oudsher
‘een verzameling onroerend goed (terreinen, opstallen), waarbij de
grondexploitatie uitgangspunt is. Het begrip ‘nieuwe landgoederen’
staat voor iets anders. Daarom sluiten wij aan op de benaming uit
de notitie Buitengoederen. Een buitengoed (nieuw landgoed) is
een nieuw fenomeen van buiten wonen zonder inkomsten uit de
grondexploitatie en zonder het aspect van ‘tweede’ woning (zoals
bij een buitenplaats). Een buitengoed ligt in het buitengebied en
bestaat uit een ensemble van huis, tuin en omringende gronden,
soms met landbouw- en vaak met natuurbestemming. Omdat
de realisatie van een buitengoed een aanzienlijke impact heeft
op de omgeving, worden naast criteria (zie paragraaf 4.3.3) ook
richtlijnen meegegeven. De omvang van een buitengoed kan al snel
10 hectare bedragen, hetgeen vraagt om maatwerk. De in deze
paragraaf beschreven richtlijnen dienen als hulpmiddel bij het
ontwikkelen en toetsen van een bouwplan.
Richtlijnen voor buitengoederen
1917
1953
1991