Welstandsnota gemeente Deventer

Landgoederen in het jonge ontginningenlandschap
In het navolgende zijn de belangrijkste kenmerken van de
landgoederen omschreven. Voor een uitgebreidere omschrijving van
de ruimtelijke karakteristiek en de kwaliteiten van de afzonderlijke
landgoederen moet de notitie “De Deventer Landgoederen,
beschrijving en waardering” geraadpleegd worden.
In de eerste helft van de negentiende eeuw gingen er steeds meer
stemmen op om de heidevelden en zandverstuivingen te ontginnen.
Veel landgoedeigenaren hebben hun bezittingen uitgebreid door
gemeenschappelijke markegronden te kopen. De betere terreinen
werden omgezet in landbouwgrond. In de drassige terreinen legde
men rabatten aan. Rabatten zijn brede, langgerekte wallen met
greppels erlangs. Grond die uit de greppels werd gehaald, werd op
de walletjes gelegd, die gemiddeld zo’n 4 m breed waren. Na enige
tijd werd de jonge boom even boven de grond gekapt, waarna er
verschillende uitlopers werden gevormd. Het hakhout werd onder
meer als brandhout gebruikt. Het voordeel van de hakhoutbossen
was dat ze al na tien jaar geld gingen opleveren, terwijl opgaand
bos pas na minstens dertig jaar geld opbrengt. Rabatten werden tot
in de eerste helft van de twintigste eeuw aangelegd. In die tijd was
de hakhoutcultuur al op haar retour. Douglas, fijnspar en zilverspar
kwamen in de plaats van het oude hakhout.
Landgoed Het Oostermaet
Binnen de landgoederen neemt Het Oostermaet een bijzondere
plaats in, omdat hier nooit een landhuis heeft gestaan. De
Gooiermarke gaf in 1558 het gebied Oostermaet in gebruik aan het
Heilige Geest Gasthuis in Deventer. De meest geschikte gronden
werden ontgonnen. De boerderij Oostermaet, voor het eerst
vermeld in 1563, ligt aan de zuidoostrand van een kamp die door
bossen omringd is. In de tweede helft van de negentiende eeuw
zijn grote delen van het vroegere natte heidegebied bebost. In
de negentiende eeuw ontstond een landgoed waar de boerderijen
Oostermaet, Groot Brander (1675), Kleine Brander (1860) en
Keurhorst deel van uitmaken. In 1900 verkochten de Verenigde
Gestichten het landgoed. De nieuwe eigenaar wilde er een groot
jachtterrein van maken. Hij liet twee jachthuizen bouwen,
Zomerdijk (1916) tegenover Klein Brander en het jachthuis bij
boerderij Oostermaet. In 1923 werden de boerderijen Westerhof en
Oosterhof gebouwd aan de Oerdijk. In 1931 werd ook een nieuwe
boerderij gebouwd op erve Keurhorst, ter vervanging van de oude
68 Welstandsnota gemeente Deventer - 10 mei 2011
Erfinrichting van landgoederen
Grote delen van het landschap danken hun verschijningsvorm
aan de aanwezigheid van landgoederen door de vele (hakhout)
bossen en bospercelen die hiertoe behoren. De landgoederen
creëren een kleinschalig tot besloten landschap in het open
jonge ontginningenlandschap. Waar in het oude cultuurlandschap
de landgoederen teruggaan tot in de middeleeuwen, zijn de
landgoederen in het jonge ontginningenlandschap van een
recentere datum. De bouwwerken bestaan, net zoals in het oude
cultuurlanschap, meestal uit een hoofdgebouw met verscheidene
bijgebouwen. Tegenwoordig kunnen diverse functies gehuisvest
zijn in het hoofdgebouw of de bijgebouwen, zoals bed &
breakfast, workshops, adviesbureaus, stalruimte, en dergelijk.
Ontwikkelingen op bestaande landgoederen zijn veelal beperkt tot
kleine veranderingen op de bouwkavel. Voor deze ontwikkelingen
worden in deze paragraaf geen richtlijnen opgenomen. In de
welstandsparagraaf zijn welstandscriteria (eisen) opgenomen die
gelden indien er een ontwikkeling speelt op een bestaand landgoed.
Nieuwe landgoederen/Buitengoederen
Rijk en provincie bieden ruimte voor de ontwikkeling van ‘nieuwe
landgoederen’. De opvatting van het begrip landgoed is van oudsher
‘een verzameling onroerend goed (terreinen, opstallen), waarbij de
grondexploitatie uitgangspunt is. Het begrip ‘nieuwe landgoederen’
staat voor iets anders. Daarom sluiten wij aan op de benaming uit
de notitie Buitengoederen. Een buitengoed (nieuw landgoed) is
een nieuw fenomeen van buiten wonen zonder inkomsten uit de
grondexploitatie en zonder het aspect van ‘tweede’ woning (zoals
bij een buitenplaats). Een buitengoed ligt in het buitengebied en
bestaat uit een ensemble van huis, tuin en omringende gronden,
soms met landbouw- en vaak met natuurbestemming. Omdat de
realisatie van een buitengoed een aanzienlijke impact heeft op de
omgeving, worden naast criteria (zie paragraaf welstandscriteria)
ook richtlijnen meegegeven. De omvang van een buitengoed kan
al snel 10 hectare bedragen, hetgeen vraagt om maatwerk. De in
deze paragraaf beschreven richtlijnen dienen als hulpmiddel bij het
ontwikkelen en toetsen van een bouwplan.
1917
1956
1991