Reformatie en volkscultuur in het achterland van Deventer 1597 ...

king in Deventer te zullen regelen. De predikant van Borne werd eveneens
in een kwaad daglicht gesteld. Hij zou gepredikt hebben 'dat van
tweelingen het een ter salicheyt ende het ander ter verdoemenisse soude
gebooren syn'."
Uit deze ordinaire strijd tussen predikant en pastoor om de gunst van
het kerspelvolk blijkt dat een groot deel van het kerkvolk zich in 1620 nog
rekende tot de ongedeelde kerk van Enschede. Ter Borchs leugencampagne
was volgens A1ckemade bedoeld om een katholiek gehoor uit .de
kerk te houden. De predikant bemerkte 'dat doort aenwassen van de toehoorders
de reformeerde relligie anvanckt den kerspelluyden te behaegen',
ook al verspreidde Ter Borch het gerucht dat A1ckemade had gezegd
'dat alle de catholycken niet en doegen'. A1ckemade vermeldt in zijn brieven
expliciet dat het Ter Borch te doen was om de gunst van de traditioneel-katholieke
toehoorders voor wie kennelijk de kerk nog midden in het
dorp stond. Het doel van Ter Borchs acties was 'dat de luyden die de
Roomsche Relligie toegedaen syn hier door soude veroorsaeckt werden
haer soe van myn persoon als oock van myne praedicatien te absenteeren'."
Het is opvallend dat in het kerkelijk Enschede van 1620 de scheidslijnen
nog niet volledig getrokken waren. Mogelijk speelde onder de katholieke
of lutherse toehoorders de invloed van Enschedes voorname burgers een
rol. Voor een deel zijn deze burgers luthers geweest. In 1619 schreef A1ckemade
reeds dat 'de burgeren alleenskens niet alleen tot den gehoor komen,
dan oock mede neerstich syn de gereformeerde psalmen te helpen
singen'." Sommige burgemeesteren hadden reeds begeerd dat A1ckemade
in de liturgie in plaats van de lutherse psalmen de gereformeerde psalmen
liet zingen. In oktober 1619 werden de lutherse psalmen afgeschaft en
reeds een maand later zong het merendeel van het kerkvolk de nieuwe
psalmen. Dat de religiekeuze van enkele voorname burgers inderdaad van
invloed was op het gedrag van het kerkvolk, zal hieronder nog nader geadstrueerd
worden.
Na interventie van de magistraat van Deventer werd Ter Borch uiteindelijk
in juni 1620 uit Enschede verbannen." In oktober liet hij zich nog
eens kort in het stadje zien. Zijn werkzaamheden verschoven zich enkele
jaren naar het begijnenklooster te Almelo waar hij tot ongenoegen van de
classis de kinderen uit de omgeving doopte." Van 1622 tot 1632 was hij
pastoor van Weerselo, en werkte daar de predikant Lindenhovius tegen."
De val van Oldenzaal
De reeds genoemde visitatie van de classisgedeputeerden in 1620 bleek na
het uitgaan van de Treves voorlopig een van de laatste mogelijkheden om
veilig het platteland af te reizen. Het was onduidelijk of de predikanten en
schoolmeesters opnieuw 'sauvegarde' konden verkrijgen. De predikanten
hielden opnieuw rekening met een vertrek uit Twente." Na overleg met de
classis Zutphen besloten zij in april 1621 in een extra-ordinaire vergadering
dat iedereen schuldig was 'in de name des Heeren haer by hare gemeenten
tegen toecomstigen sondach te vervoegen', ofschoon men niet
60