Reformatie en volkscultuur in het achterland van Deventer 1597 ...

kon in Enschede aldus geen mis worden gevierd, maar de dag erna zond de
Spaanse stadhouder Verdugo een troep soldaten en een priester vanuit
Lage. Zij bezetten kerk en kerkhof, om na een misviering de aftocht te blazen."
Het katholieke kerkvolk van Ootmarsum, dat op Pinksterzondag wel
in de kerk vergaderd was, werd verrast door vier staatse ruiters die de kerk
kwamen binnengereden. De pastoor, Frederick van Delden, bevond zich
juist voor het altaar toen hem onder bedreiging van scherpstaande snaphanen
kelk en kazuifel werden afgenomen. Hij werd door de buren en burgers
beschermd; onder groot tumult moesten de ruiters de kerk verlaten."
Het is niet ondenkbaar dat het kerkvolk van Ootmarsum begin 17e eeuw
sterker onder katholieke invloed stond dan het kerkvolk in andere
Twentse plaatsen. Dankzij de nabijheid van de katholieke heerlijkheid
Lage kon het kerkvolk gemakkelijk uitwijken. De 16e-eeuwse Bentheimse
reformatie (1544) was Lage, dat vanaf 1528 in bezit van de Habsburgers
was, gepasseerd. Pas in 1626, na de veiligstelling van Twente door het
staatse leger, kreeg Ootmarsum een predikant.
Het is uitermate moeilijk om bij de intimidaties over en weer de exacte
godsdienstige positie van het kerkvolk te bepalen. Dat door de traditionele
katholieken de al dan niet geslaagde acties vanuit Oldenzaalook met
gemengde gevoelens kunnen zijn gadegeslagen, lijkt een logische gevolgtrekking.
Vanuit Oldenzaal werd niet alleen de eontra-reformatie georganiseerd
maar ook plundertochten door Spaanse soldaten. Er was sprake
van maandelijkse brandschatting, afpersing van veevoeder, gedwongen
dienstverlening, inlegering van soldaten.
Een rapport van de Deventer predikant Thomas Roothuys, dat een kort
overzicht geeft van de pastoren en schoolmeesters in Twente die de evangelische
leer (d.w.z. het lutheranisme) waren toegedaan, informeert ons
over de voortgang van de reformatie." Uit zijn verslag leren we dat tijdens
de Bestandsjaren de reformatie enigszins groeide. Vanaf 1609 lazen de
schoolmeesters van Delden, Goor, Markelo en Diepenheim Evangelische
postillen (prekenbundels) VOOr.34In 1612 kregen Delden, Goor, Markelo
en misschien ook Diepenheim weer predikanten, maar de gereformeerde
godsdienst kon daar nog niet volledig ingevoerd worden. Dat in deze
plaatsen toch predikanten werden benoemd vond zijn grond in de omstandigheid
dat 'die luiden alomme claechden dat haere kinderen ongedoept
bleven, die jonghe eheluiden niet wettelicken conden geconfirmeert worden'.
Voor kerkelijke handelingen hadden de schoolmeesters immers geen
bevoegdheden." De gedeputeerde Staten van Overijssel verklaarden aan
de Staten-Generaal dat in die plaatsen waar op het moment van de bestandsafkondiging
geen pastoors stonden, een 'vroom geleert man' aangesteld
was, aangezien de luiden anders zonder religie en kennis van God
moesten leven en sterven." Hieruit kunnen we afleiden, dat deze dorpen
nauwelijks of niet bediend zijn vanuit het katholieke Oldenzaal."
De kerkdiensten in genoemde plaatsen hadden gedurende de bestandsjaren
noodzakelijkerwijs een eenvoudig karakter. Provocaties moesten
voorkomen worden. De in 1612 aangestelde predikanten kregen nadrukkelijk
de opdracht 'dat sij in haere predicatie die eentvoldige waerheit des
56