Reformatie en volkscultuur in het achterland van Deventer 1597 ...

speIs naar de boom juist toe. De classis drong er opnieuw bij de Statengedeputeerden
op aan dat 'dese hoogte Baäls tot op den gront moge wtgeroeyt
werden'. 124
Omtrent de oorsprong van de heilige eik is slechts een legende overgeleverd.
H.F. Van Heussen geeft slechts het 'gemeene gerucht' daarover
weer. In het kasteel de Wezenburg zou eens een dienstmaagd door een
huisbode zijn geschoffeerd en gedood. De dader, op zekere tijd op het land
bezig, verzocht de hemel door een sport uit een wagenrad te nemen en
deze te steken in de aarde, zwerende bij God 'dat hy zoo zekerlyck onschuldig
was, als hy verzekert was dat die nimmermeer tot eenen boom opwassen
zouw'. Aanstonds groeide uit de sport een boom, vol in het eikenloof.
Het was vermoedelijk dit aan de boom verbonden martelaarschap
waardoor de plaats geliefd was bij bedevaartgangers. Dicht bij de boom
stond een kapel, zegt Van Heussen, maar die werd in de tweede helft van
de 17e eeuw samen met de boom vernield.:"
Al deze hierboven gesignaleerde verschijningsvormen van volksreligie
representeren volgens sommige historici de 'sacralisering' van de samenleving,
waarmee bedoeld wordt dat de gelovigen de christelijke godsdienst
naar hun eigen begrip en behoeften transforrneerden.!" Vroomheid impliceerde
een aantal rituelen en symbolen die een bemiddelende functie vervulden
tussen het alledaagse en het heilige. De mensen eigenden zich de
sacramenten van de officiële kerk toe om ze voor hun eigen creatieve gebruik
aan te wenden, bijvoorbeeld ter bestrijding van angst voor de duivel.
De kracht en het wonder van de bloedende hostie was in het vroegmoderne
Europa een veel vereerd verschijnsel dat de mensen hielp te geloven
in de genezing van ziekte. Zo kwam er een symbiose tot stand tussen de officiële
leer en de volkspraktijken, die niet zelden werden geïnitieerd door
de kerk zelf en daardoor tot een krachtige traditie werden.
Bijgeloof
De grens tussen religie, magie en bijgeloof is in een dergelijke 'gesacraliseerde'
gemeenschap niet altijd even duidelijk te trekken.!" Zo noemde de
Synode de heidense waarzeggerij in één adem met de paapse misbruiken
ten aanzien van almanakken." In het proces tegen de toverij en heksensabbatten
van de behekste Eeffze Werners en enkele andere vrouwen in
1618 bleek, dat deze vrouwen onder andere 'op den dans' waren geweest
bij een 'hilligen huisken' in de buurt van Vriezenveen. Het kapelletje nabij
Vriezenveen bleek dus te worden gebruikt voor magische doeleinden. Het
viertal werd uitvoerig over deze en andere praktijken ondervraagd doch
bleef bij de waterproef, waarbij honderden toeschouwers uit Almelo en
omstreken kwamen kijken, dramatisch genoeg drijven.:" De Staten wilden
niet tot de verbranding van de vrouwen overgaan, maar kozen voor een
boete naar draagkracht.
Het is vermeldenswaardig dat dit geval niet voorkomt in de classicale
acta. Immers, de predikant van Vriezenveen, Grevinckhoff, gaf tesamen
met andere ingezetenen van het dorp een positieve getuigenverklaring aan
70