Reformatie en volkscultuur in het achterland van Deventer 1597 ...

de Staten af om de schuld van de vrouwen te verminderen. De classicale
bemoeienis met toverij en bijgeloof is minder gericht geweest op de individuele
gevallen dan die van de lokale gerechtelijke instanties, waar per slot
van rekening de eerste verantwoordelijkheid voor de maatschappelijke
orde lag. Haar beleid was algemeen gericht, evenals dat van de Overijsselse
synoden. De klachten over wichelarij, waarzeggerij, bezweringen,
duivelbanners en tovenaars worden dan ook vaak in één adem genoemd
met de door de calvinisten als uitwassen ervaren volksgebruiken, waarover
hieronder rneer."?
Algemene maatregelen tegen zulke algemene verschijnselen hadden
misschien niet de beste uitwerkingskracht. In 1615 riep de classis de hulp
in van de overheid, 'dat int general den Luiden verboden werde tot de Tovenaers
ende Duivelbanners uut te 100pen'.131Maar in het toch al problematische
Markelo liep in 1622 een waarzegger rond.!" Enkele jaren later
bleek 'dat die verbannen wiekersehe van Marckel, ende nu binnen Ryszen
residerende in hare duyvelsche toverie voortgaet'.'" De classis verzocht bij
de drost enkele malen haar 'bannissement'. Over zekere Rydt Dircks uit
Bathmen werd eveneens gesproken, 'dewyle hy veelluyden met syn wickerie
ende toverie is bedriegende'.'> Enkele maanden later was er een gecordineerde
actie tegen hem nodig, want hij ging 'in syn toverye noch
daageliks voort'. \35 De classis besloot naar aanleiding van deze actie dat
elke predikant in zijn kerspel 'den geenigen, soa reedts by Rydt Dircks
hebben gepleget, met goede certificatie van synen richter an Dominum
Wedaeam [moet] angeven', een besluit dat een jaar later nog eens zou
worden herhaald.:" Hieruit blijkt dus, waarom de oogst van tovenaars en
waarzeggers uit de classicale acta niet groot kan zijn: de eerste verantwoordelijkheid
ten opzichte van hen lag bij de lokale richters en dan pas eventueel
bij de kerkelijke autoriteiten.
ill. Bemoeienis met volksvermaak
Wereldse ijdelheden
Behalve volksdevotie en religieuze volkspraktijken bestreed de classis ook
allerlei wereldse ijdelheden. Daartoe behoorden niet alleen de viering van
heiligendagen en de 'mommerijen' van de vastenavondspelen, maar ook
het 'sweertdanzen', het papegaaischieten (met name op pinksterdagen) en
het ganstrekken (vooral op vastenavonden). De plattelander kon daarnaast
- vooral op zondagen - met volle teugen genieten van de tapperijen,
de doden- of groevenbieren, de kinderbieren en -malen (gehouden na de
doop van een kind), de meibieren ofwel de meifeesten in het voorjaar, en
de schuttenbieren. Een strikte scheiding tussen volksreligie en volkscultuur
is ook hier niet altijd te maken. De mensen observeren nog op een ongedwongen
wijze de 16e-eeuwse, misschien laat-middeleeuwse gebruiken.
Nog is het leven niet opgedeeld in sferen, het wereldbeeld niet gefragmentariseerd.
Zo vernemen we van 'die dooden bieren ten platten lande ende
het superstitieuse gebetspreecken na het drincken derselven bieten"!"
71