Reformatie en volkscultuur in het achterland van Deventer 1597 ...

de 16e eeuw waren geen bepalingen opgenomen over de huwelijksbevestiging.!"
Het voorstel van de synode in 1596 om kwesties betreffende huwelijkse
zaken door de politieke en kerkelijke gezagsorganen gezamenlijk te
laten oplossen, werd door de Staten verworpen.!" Maar de Staten stelden
in dat jaar toch een commissie in die een nieuwe huwelijksordening op papier
moest gaan zetten. In 1600 was deze kennelijk gereed, want de synode
drong op de publikatie ervan aan.!" Drie jaar later is deze ordening per
plakkaat gepubliceerd in de dorpen en steden."? Voor de kerk, die tot dan
toe gebukt ging onder de vele moeilijkheden die waren verbonden aan de
administratie van de nieuwe 'ehelieden', zal deze nieuwe huwelijksordening
als een verlichting bedoeld zijn. In de ordening was nadrukkelijk bepaald
dat de ondertrouwde personen zich moesten vervoegen 'by den
kercken-dienaren, ofte Magistraet vande Steden, doch ten platten Lande
by den Officier van de plaetse haerder residentie, ende van die selve versoecken,
omme op drie volgende Sondaghen inder Kercken ofte daermen
gewoentlyck is gherichtlycke Proclamatie te laten geschieden, afgheroepen
te worden'. Hiermee deed de gereformeerde kerk op het punt van het huwelijk
afbreuk aan haar publieke karakter. In 1609 besloot de synode zelfs
om de ondertrouwden die toch niet in de gereformeerde kerk bevestigd
wilden worden, niet meer van de kansel te laten afkondigen.!"
De bestandsbepalingen zullen de uitvoering van het plakkaat zeer lastig
gemaakt hebben. Na de bestandsjaren kwam de synode merkwaardigerwijs
op haar standpunt terug. In 1622 remonstreerden haar gedeputeerden
voor een verspreiding in druk van de huwelijksordening, de confessie, de
catechismus en de kerkorde. Men wilde daarbij een revisie van de bepaling
betreffende de huwelijksordening omdat men als standpunt nu huldigde
dat de proclamatie en bevestiging - 'copulatie' genoemd - voortaan alleen
behoorden gedaan te worden 'by de dienaren des godtlycken woorts gelyckerwys
de heyligheit end eerbarheit des houwlicx vereyscht'i'"
In 1624 werd de ordonnantie in Deventer gedrukt omdat in de praktijk
bleek dat 'die hillicheyt, weerdicheyt, ende onoploselycke verknuppinghe
ende bant des houwelieken staets, vergeten ende met voeten ghetreden
wort'." In het Landtrecht van 1630, gedrukt omdat door de langdurige
oorlog grote misbruiken in de justitiële praktijk gangbaar waren geraakt,
werd ook de huwelijksordonnantie opgenomen. De huwelijksbepaIing in
het zesde artikel van deze druk is gelijk ais die in de druk van 1603. 161 Vlak
voor het document ter perse ging oefende de synode pressie uit om 'het
ontstichtlycke trouwen voorde Scholten' te weren 'ende daerbeneffens dat
het trouwen var de Scholten in de renovatie haerer Landtrechten meede
moge affgeschaffet werden'. Men ziet dus dat de kerk ten aanzien van het
huwelijk pas later een publieke verantwoordelijkheid nastreefde en dat
overheid en kerk in onze periode in omgekeerde richting van standpunt
veranderden. Of voor kerk en overheid hier praktische dan wel principiële
motieven een doorslaggevende rol speelden is nog een punt van nader onderzoek.
De behandeling van de vele klachten over de casus matrimoniales op de
synoden na de invoering van de huwelijksorde in 1603 laten er in ieder ge-
74