Reformatie en volkscultuur in het achterland van Deventer 1597 ...

Binnen de inofficiële cultuur van de gemeenschap en deze jongerengezelschappen,
dáár zullen we de weerstand tegen de officiële, door de predikanten
nagestreefde normen en zeden moeten zoeken. Deze cultuur leren
we kennen als één vol vrolijke en spontane uitingen, gevoed door een
overmatige dranklust. Het zingen van de 'lichtveerdige gesangen der bruiloffts
Liedekens, het vedelen, pypen ende trommelen daermede de Bruidegom
ende Bruyt ter kercken geleyt worden, ende de lichtveerdige byeenlopingen
sonder trouwe, sa aen veel plaetsen geschieden' - niet alleen
de deftige classes en synoden buigen zich daarover, maar op hun verzoek
ook de deugdzame edelen en brave burgers van de Landschap zelf.!" Ze
zullen hun pappenheimers wel gekend hebben. De classis verzocht nog in
1630 aan de drost 'dat niemant in't drost ampt machte brulaft houden sander
gecopuleert to syn'i'" Het is moeilijk uit te maken wanneer het volk
terrein prijs moest geven; voorlopig behield het zich het recht voor slechts
de namen bij de scholten op te geven doch niet te trouwen; zich in de kerk
te laten afkondigen doch zich niet te laten bevestigen; te trouwen in andere
plaatsen maar 'wederomme van malcanderen' te lopen.
De klachten waren zoals we zien overvloedig. De gemeenschap, die ondanks
de daarin optredende standsverschillen zich aan ons etaleert als een
eenheidscultuur, liet zich niet gemakkelijk plooien naar de nieuwe beschavingspraktijk.
IV. Slotbeschouwing
Het is duidelijk dat in de door ons onderzochte periode de reformatie
moeizaam werd ingevoerd. Het verloop van de Opstand was bepalend
voor de mogelijkheden die de classis Deventer had om de kerken op het
platteland onder haar gezag te brengen. Langzaamaan echter werden de
oude pastoors verdrongen. Eerst in 1633 konden de calvinisten het platteland
volledig beheersen. In de jarenlange strijd had de classis de grootste
moeite met haar tegenpool: Oldenzaal. De strijd speelde zich echter niet
alleen af op het officiële, politieke en institutionele niveau; ook op volksniveau
botste de reformatie met traditionele (religieuze) gebruiken en zeden
van het plattelandsvolk.
Over de religieuze gevoelens van het gewone volk zijn we helaas slechts
summier ingelicht. De voorbeelden van Borne en Enschede hebben laten
zien, dat de schematische tweedeling katholiek-protestant niet altijd goed
toepasbaar is op de toenmalige werkelijkheid. Meer dan eens treffen we
lutherse invloeden aan. In de strijd tussen protestant en katholiek werd het
evangelisch-gezinde volk soms tot een keus voor het katholicisme gedwongen.
Voorts bleek dat het volk sterk gevoed werd door een religieus traditionalisme,
hier en daar vermengd met bijgeloof. De gehechtheid aan kerk en
kerkhof, de aandacht voor devotionalia, kapelletjes en bedevaarten, de invloed
van waarzeggers, dit alles wijst naar een 'gesacraliseerde' gemeenschap.
Binnen zo'n gemeenschap hechtte het gelovige volk sterk aan de
oude religie of eigende het zich de officiële religie toe. In het laatste geval
78