Reformatie en volkscultuur in het achterland van Deventer 1597 ...

altaren die te Lossart in de kerke gevonden worden'.'?' Natuurlijk dient beseft
te worden, dat in vele kerken in 1605 (de komst van Spinola) het oorspronkelijke
interieur nog aanwezig kan zijn geweest en dat bij een aantal
katholieke, maar soms ook reeds protestantse kerken in deze situatie gedurende
de eerste decennia weinig verandering optrad. Ruim twee decennia
na zijn aanstelling zette de classis de Markelose predikant Theodorus
Schrunder onder druk om in zijn kerk 'de versierde groete Christophel'
weg te witten, doch het bleek Schrunder niet wel mogelijk iets aan de
wandschildering te doen.!" In de kerk van Almelo waren in 1634 nog 'affgodische
schilderyen' op de wand van het koor.!" De schildering van het
Laatste Oordeel in de kerk van Weerselo werd in 1648 witgekalkt en de
beelden die in het kapittelhuis stonden, werden op een zolder gelegd 'waer
niemant comt', schrijft men, 'ende syn byna verrot'.'?'
Het klokluiden op patroonsdagen was nog zeker tot rond 1621 in
zwang.?' Op de kerkhoven van Vriezenveen en Wierden stonden jaren later
nog vele kruisen.'? Van velerlei aard waren de klachten over de lijkpredikaties,
een gebruik waar de gereformeerde predikanten vaak niet onder
uit kwamen zonder schade te berokkenen aan hun kerk. Zowelonder luthersen
als katholieken waren lijkpredikaties een gebruikelijk ritueel. In
1620 besloot de classis, volgende het besluit van de synode, aan de drost te
verzoeken 'met alle gevoechlicheit die lyckpredighen af [te] schaffen"!" Of
een dergelijke maatregel het best door de drost kon worden uitgevoerd,
valt te betwijfelen. Vlak na dit besluit vroeg drost Unica Ripperda om een
lijkpredikatie over zijn gestorven moeder, maar de welwillende ds. Putmannus
van Goor werd dit door de classis verboden.!" In de classis Deventer
werden de lijkpredikaties uiteindelijk door de predikanten wel nagelaten,
maar de vraag onder het volk bleef bestaan. Predikanten van Borkulo
uit de naburige classis Zutphen kwamen zelfs hun diensten aanbieden.l" In
het katholieke Ootmarsum probeerde de daar pas benoemde predikant
Havenberg in 1627 de lijkpredikaties af te schaffen ondanks grote bezwaren
onder de burgerij."? Ook in andere plaatsen die onder het interim-akkoord
katholiek bleven, zal de praktijk waarschijnlijk nog hebben voortbestaan.
Zowel synode, classis als predikant hadden de grootste moeite een volledige
zuivering van de volksdevotie te bereiken. De kerk in Markelo bezorgde
de calvinisten decennia lang problemen ondanks de aanstelling in
1612 van een predikant. Nog voordat pastoor Johannes Hardenack in 1602
zijn examen voor de classis moest afleggen, kreeg de drost last om orde te
stellen op 'de brandende keersen en het heilige bloedts huisken' in de
kerk.'" Uit de acta van 25 april 1604 blijkt er sprake te zijn van een 'grouwelick
afgoderye des Beurt-ganckx binnen Marckei nae het heyligh bluyt
(sa ment noempt) op aenstaende meydagh'. Regelmatig was Markelo het
toneel van processies. Tweemaal per jaar, begin mei en begin september,
hield het volk van Overijssel een bedevaart naar 'den afgodischen steen
waer voor de bedevaert vant genaemde heylich bloet gedaan wort'. De
classis verzocht de Markelose kerkmeester Splinter de kaarsen en een
voor het altaar geofferd wassen beeld van een kind weg te nemen, de af-
68