ARGUS fotoJAARboek 2012

Sinds 1 januari is Jan Rammeloo, die twintig
jaar lang de directeur was van de Nationale
Plantentuin in Meise, met pensioen.
Tijd voor een terugblik én een vooruitblik.
De Nationale Plantentuin kwam de laatste tien jaar herhaaldelijk op negatieve wijze in het nieuws, vanwege de lang aanslepende bevoegdheidsoverdracht
tussen de federale en de Vlaamse overheid en de bijbehorende impasse op het gebied van middelen, onderhoud en renovatie. Jan Rammeloo
verlaat de Plantentuin echter niet als een verbitterd man, maar laat het instituut achter met een Masterplan dat van de botanische tuin en alles wat er
bij hoort terug een bezoekersmagneet moet maken, aangepast aan de noden en eisen van de 21ste eeuw.
Dat we als klein land vandaag zo’n grote en internationaal gerenommeerde plantentuin hebben, is in oorsprong te danken aan de Nederlandse koning
Willem I die in 1826 in Brussel de Koninklijke maatschappij van kruid-, bloem- en boomkwekerijen der Nederlanden oprichtte. ‘Na de onafhankelijkheid
drukte de Brusselse bourgeoisie de Plantentuin aan zijn hart,’ zegt Jan Rammeloo. De Plantentuin kreeg zijn grootste boost toen de Belgische koning
Leopold II het domein vergrootte en er de plantenrijkdom uit zijn privé-kolonie Kongo-Vrijstaat liet onderzoeken en inventariseren. En passant zorgde
Leopold II ervoor dat de Plantentuin een herbarium verwierf met de grootste collectie Braziliaanse specimens ter wereld. ‘Als de Brazilianen de biodiversiteit
van hun land willen bestuderen, moeten ze naar Brussel komen,’ vertelt Rammeloo. ‘Al hebben we er ondertussen voor gezorgd dat de specimens
waarop een nieuwe soort beschreven is, gedigitaliseerd zijn en dus wereldwijd beschikbaar. Dat geldt trouwens niet alleen voor de Braziliaanse,
maar ook voor de Afrikaanse en Aziatische specimens. Toch krijgen we nog heel wat Braziliaanse en andere bezoekers over de vloer, want de specimens
zelf zijn nog veel interessanter dan hun digitale pendanten. Je kan er bijvoorbeeld embryo’s en pollenkorrels uithalen en bloemanalyses maken.’
Ondanks hun misschien wat ouderwetse bijklank, zijn herbaria vandaag nog altijd erg belangrijk in de plantkunde. ‘Maar het aanleggen van herbaria
vroeger en vandaag is niet hetzelfde,’ legt Jan Rammeloo uit. ‘Als we vandaag van een nieuwe soort een herbariumspecimen maken, wensen we daar
ook digitale foto’s bij, een DNA-analyse en een GPS-georeferentie. Veel beter gedocumenteerd dan de specimens van Linnaeus, de grondlegger van de
botanische ordening, van wie we er trouwens ook een paar in onze collectie hebben.’
Schatkamer van de biodiversiteit
Nog meer tot de verbeelding sprekend is de zadenbank van de Plantentuin. ‘Plantentuinen wisselen van oudsher zaden uit om te laten ontkiemen,’
vertelt Jan Rammeloo. ‘Men vroeg, men kreeg en men gaf, met als voornaamste doel de eigen collectie te verruimen. Tot dertig jaar geleden haalde
die praktijk het niveau van de postzegelcollectie, nu willen we in de eerste plaats materiaal bijhouden van gekende wilde oorsprong, met alle nodige
documentatie erbij, waarbij we ons in de eerste plaats concentreren op zeldzame, bedreigde soorten. Anderzijds gaan we voor de publieke kassen op
zoek naar planten met uitstraling: de grootste, de kleinste, de droogste, de natste ... planten die schoolvoorbeelden zijn.’
De bewaarzaden worden in Meise op de korte, middellange en lange termijn bewaard. Die laatste zijn het belangrijkst: het gaat met name over de
zaden van Belgische wilde oorsprong die om een of andere reden als interessant worden beschouwd. ‘Dat kunnen populaties zijn aan de rand van het
areaal, rodelijstsoorten of andere zeldzame planten, waarbij we ons wel aan een aantal beperkingen dienen te houden,’ zegt Jan Rammeloo. ‘We mogen
in ieder geval de populaties niet in gevaar brengen. Om een representatief staal te hebben moet je een paar duizend zaden oogsten van verschillende
planten in één populatie. Als die te klein is, moeten we ze op een ander stuk van het areaal zoeken.’
Het belang van soortenrijkdom
Naast de Belgische wordt er ook zaad van om diverse redenen bedreigde Europese soorten bewaard in Meise. Het instituut beschikt over een eigen
backup van de zaden in een apart gebouw. De meest waardevolle zaden worden ook in het Britse Kew Gardens bijgehouden. Binnenkort worden
een aantal zaden misschien in de grootste zaadbank ter wereld opgeslagen in Spitsbergen, waar de permafrost ervoor zorgt dat de zaden zelfs bij het
27 |