ARGUS fotoJAARboek 2012

Piet Engelen is actief betrokken bij Hyla, de
amfibieën- en reptielenwerkgroep van Natuurpunt
Studie.
Als in een zwaar verkavelde en lintbebouwde regio als Vlaanderen een bedreigde soort zoals de boomkikker het plots op bepaalde plekken terug goed
doet, is er iets opmerkelijks aan de hand. Dit is het verhaal van een gedreven natuurbeschermer en een fotogeniek kikkertje.
Limburger Peter Engelen heeft iets met reptielen. Hij zal niet rusten voor hij zoveel mogelijk slangensoorten in het wild heeft geobserveerd en gefotografeerd.
In Europa heeft hij alle slangensoorten al gehad, de rest van de wereld staat nu op zijn verlanglijstje. Bij Natuurpunt wordt Peter naar voor
geschoven als de man die de boomkikkerpopulatie in Maaseik terug op peil bracht. Al moest hij daarvoor een paar vastgeroeste principes van natuurbeheer
overboord gooien.
De boomkikker is een kleine, vijf centimeter grote, felgroene kikker met teentjes in de vorm van zuignappen. Over de zijkant van het tot voor kort met
uitsterven bedreigde kikkertje loopt een donkere streep. De boomkikker brengt negentig procent van zijn tijd op het land door. Om deze soort te laten
gedijen, is een welomschreven biotoop nodig, legt Peter uit. De boomkikker houdt niet van kortgemaaide, keurige gebieden. Hij heeft behoefte aan een
structuurrijke omgeving met houtkanten en struikgewas, bramen, distels, netels en het doodgewone groene plantje pitrus, dat het goed doet op voedselrijke,
kalkarme en zure bodems. Visloze poelen en open ruimte met veel zonlicht zijn ook een must, de eerste om de eitjes in te leggen zonder dat
ze worden opgegeten of zonder dat de bodem wordt omgewoeld en het tweede om de koudbloedige dieren zich te laten opwarmen. Braambladeren
dienen als zonneterras en de bramen trekken insecten aan, die als voedsel voor de boomkikker dienen.
‘Tijdens het seizoen vind je regelmatig boomkikkers terug in de pitrusvelden,’ zegt Peter. ‘Het zijn geen monotone pitrusvlaktes, maar enorm structuurrijke
gebieden met daartussen kort gegraasde vlaktes met mosbulten die zorgen voor een optimale luchtvochtigheid en een microklimaat dat heel
belangrijk is voor de soort.’
Fotogeniek
Vandaag leeft hier in een reeks aaneengesloten natuurgebieden rond Maaseik een populatie van 1.500 adulte boomkikkers en dat is een erg recent fenomeen.
Een ambifieënpopulatie moet minstens vijfhonderd volwassen exemplaren tellen om hypothetisch gezien niet uit te sterven binnen de honderd
jaar, legt Peter uit. ‘Als er echter slechts zeer weinig kikkers leven in een gebied, treden er genetische bottlenecks op. Door te lage aantallen wordt de
genetische basis te smal. Er is te veel inteelt, waardoor teveel legsels afsterven en de juvenielen zich niet goed ontwikkelen.’
De ommekeer kwam op gang in 2006, vertelt Peter. ‘De laatste boomkikkermelding in het Maaseikse gebied dateerde uit 1984. Toen werden hier een
schamele acht roepende mannetjes geteld. De voortplantingsplaats werd volledig bebost en ging verloren. In 2006 vond ik tijdens natuuractiviteiten
voor kinderen boomkikkerlarven in een poel. ‘s Nachts hoorden we vijftien roepende mannetjes, verspreid over drie poelen.’
De soort had zich dus toch in stand kunnen houden na het verdwijnen van de moederpoel. Peter Engelen, die net subsidies had gekregen om poelen
te graven om de kamsalamander in stand te houden, zag zijn kans schoon. ‘Ik kreeg de toestemming om mijn poelen zo aan te leggen dat ze sneller
gekoloniseerd zouden worden door de boomkikker. De afgelopen vijf jaar zijn er tien nieuwe poelen aangelegd in het gebied, werden drie bestaande
visvrij gemaakt. Daarnaast hebben we tienduizend streekeigen struikjes en bramen aangeplant, goed voor 5 km nieuwe houtkant.’
Wat de doorslag heeft gegeven bij de initiatieven om de boomkikker te beschermen, is niet alleen het feit dat het diertje bedreigd is (of was). ‘Een soort
uit je patrimonium verliezen is nooit goed,’ zegt Peter. ‘De boomkikker heeft zijn rol in het ecosysteem, al kan die ook wel door een andere kikkersoort
vervuld worden. Het is bovendien altijd mooi meegenomen dat het een aantrekkelijk diertje is met een hoge aaibaarheidsfactor. Heel anders dan die
andere bedreigde Limburgse soort: de knoflookpad. Je ziet hem nooit, je hoort hem amper, hij heeft zijn naam niet mee en het is eerlijk gezegd een
85 |