maart/april 2001 de moederschapsideologie van het ... - Nemesis

More documents

Recommendations

Info

I MEER tale verhoudingen. Verder bevatten beide verdragen expliciete bepalingen met betrekking tot positieve actie. Op het gebied van de gelijke behandeling van vrouwen en mannen is opvallend dat het VN-vrouwenverdrag asymmetrisch is: het beoogt in beginsel alleen vrouwen te beschermen tegen discriminatie op grond van geslacht. Het VN-vrouwenverdrag is er expliciet op gericht de achterstandspositie van vrouwen op te heffen. Het EVRM is wat dat betreft veel zwakker omdat het een sekseneutrale non-discriminatiebepaling bevat. Vergeleken met het EVRM is het toezichtmechanisme onder beide verdragen echter beperkt. Uitspraken naar aanleiding van individuele klachten bij het CERD en straks het CEDAW hebben geen bindende kracht. Daarom is art. 1 Protocol 12 in Europees verband een belangrijke bepaling voor personen die (in verticale verhoudingen) menen te worden gediscrimineerd op grond van ras of geslacht. Men zou zich daarbij kunnen indenken dat de gelijkheidsnormen van het VN-vrouwenverdrag en het Rassendiscriminatieverdrag invloed kunnen uitoefenen op de benadering van het Straatsburgse gelijkheidsbeginsel. 54 Art. 1 Protocol 12 is een belangrijke bepaling voor personen die menen te worden gediscrimineerd op grond van ras of geslacht Het EG-recht heeft een bijzondere status, omdat het in beginsel doorwerkt in de nationale rechtsordes van EU-staten, soms ook in horizontale verhoudingen. Wat betreft de garanties van het gelijkheidsbeginsel is met name aan de gelijke behandeling van mannen en vrouwen veel aandacht besteed, middels art. 141 (ex art. 119) en de hiermee samenhangende richtlijnen. Sterke punten zijn de horizontale werking van art. 141 en de strenge toets onder de richtlijnen vanwege de gesloten norm voor directe discriminatie. De bepalingen zijn allemaal zeer specifiek, waardoor niet iedereen zich erop kan beroepen voor de nationale rechter. Ook beperken de bepalingen zich tot bepaalde gebieden, bijvoorbeeld gelijke behandeling wat betreft arbeidsomstandigheden of sociale zekerheid. Een belangrijke ontwikkeling in dit opzicht is in gang gezet met het Verdrag van Amsterdam, in het bijzonder met het nieuwe art. 13, op grond waarvan de Raad ruimere maatregelen kan nemen om discriminatie te bestrijden. De eerste ontwerprichtlijnen (waarbij de discriminatiegrond geslacht echter wordt overgeslagen!) worden op dit moment be- 54. Vergelijk T. Loenen, in: A.W. Heringa e.a (red.), Het Vrouwenverdrag, een beeld van een verdrag...,1994, p. 1-13, waarin onder meer uiteengezet wordt dat door inlezing van art. 1 van het VN-vrouwenverdrag in art. 26 IVBPR dit laatste artikel zowel op nationaal als op internationaal niveau een belangrijke schakelfunctie zou kunnen vervullen om vrouwendiscriminatie tegen te gaan. De vraag is na- GELIJKHEID IN DE BESCHERMING TEGEN DISCRIMINATIE? KATJA KER D EL sproken binnen de Europese Unie. Verder is er een Handvest van grondrechten in ontwerp, waarin ook het gelijkheidsbeginsel zal worden opgenomen. Het valt te bezien, hoe de verhouding zal komen te liggen tussen dit Handvest en het EVRM. 55 Voorlopig is het echter nog niet zo ver en blijft het nuttig de gelijkheidsgarantie onder het EVRM te versterken. Bovendien telt de Raad van Europa 41 lidstaten, tegenover vijftien bij de Europese Unie, en is het dus geenszins overbodig de gelijkheidsgaranties van beide geheel eigensoortige rechtsstelsels te optimaliseren. In de Nederlandse rechtsorde is de Algemene wet gelijke behandeling veel ruimer geformuleerd dan art. 1 Protocol 12. De uitspraken van de Commissie gelijke behandeling zijn echter niet bindend. Bovendien kent de Awgb een uitputtende opsomming van discriminatiegronden. Rechterlijke uitspraken zijn natuurlijk wel bindend, maar een beperking is dat de Nederlandse rechter formele wetten niet kan toetsen aan art. 1 van de Grondwet, waarin een algemeen discriminatieverbod met een ongelimiteerde opsomming discriminatiegronden is opgenomen. Aldus zijn de Nederlandse burgers met klachten over discriminatie in grote mate afhankelijk van de rechtsreeks werkende internationale bepalingen. Dat art. 1 Protocol 12 niet zo ruim geformuleerd is als art. 26IVBPR, waarin ook een algemeen gelijkheidsgebod is opgenomen, betekent niet dat Protocol 12 aan de nationale rechtspraktijk weinig zou kunnen toevoegen. Zoals gezegd zijn uitspraken van het Mensenrechtencomité over art. 26 IVBPR schaars en bovendien niet altijd even duidelijk. Vanwege het sterke toezichtmechanisme onder het EVRM zal de Nederlandse rechter houvast hebben aan uitspraken van het Hof in Straatsburg. Protocol 12 zal in zaken voor de Nederlandse rechter een belangrijke rol kunnen spelen, op een breed terrein. Conclusie Het voorgaande moge duidelijk hebben gemaakt dat het wenselijk is dat de lidstaten Protocol 12 zo spoedig mogelijk ratificeren opdat er ook binnen het Straatsburgse systeem van rechtsbescherming zoveel mogelijk recht kan worden gedaan aan het gelijkheidsbeginsel. Met Protocol 12 kan eens te meer waar worden gemaakt dat het EVRM een living instrument is. Rest nog de hoop te uiten, dat het Hof het nieuwe Protocol, mocht het worden bekrachtigd, ook zal interpreteren naar de present day conditions van de 21e eeuw, zodat het gelijkheidsbeginsel in de Straatsburgse bescherming (eindelijk) een waardige plaats toekomt. tuurlijk of je eenzelfde redenering zou kunnen voeren met betrekking tot het EVRM. Het gaat te ver daar in dit kader op in te gaan. 55. Zie hierover o.a. het rapport van de Committee on Legal Affairs and Human Rights van de Raad van Europa, Pari. Verg. doe. 8611, dat gaat over het eventuele naast elkaar bestaan van beide Europese documenten. Bron: http://stars.coe.fr. 46 NEMESIS 2001 nr. 2
I ARTIKEL MIES MONSTER Universitair docent Katholieke Universiteit Nijmegen Discussie vervolgd Moederschapsideologie en het HvJEG: een reactie In Nemesis 2000, nr. 2 verscheen het artikel 'Moederschapsideologieën in het Europese gelijke-behandelingsrecht', van Clare McGlynn. Zij stelt hierin dat de gelijke-behandelingsjurisprudentie van het Hof van Justitie van de EG gebaseerd is op een onderliggende traditionele moederschapsideologie. Mies Monster bestrijdt deze interpretatie. Het Hof heeft juist in een aantal zaken de traditionele moederschapsideologie achter zich gelaten en voor vrouwen zelf wordt de ruimte om aan een moederschapsideologie toe te geven ingekrompen. In een reactie hierop beargumenteert McGlynn dat die onderliggende ideologie er wel degelijk nog is en dat deze radicaal moet worden veranderd om plaats te maken voor een 'equalparenting' benadering. Een benadering die vrouwen niet alleen versterkt in hun zorgende taken maar ook in hun beroepsleven. Met belangstelling las ik in Nemesis 2000 nr. 2 het artikel van Clare McGlynn over de moederschapsideologie van het Hof van Justitie van de EG (HvJEG). Interessant waren de uiteenzettingen ten aanzien van het concept moederschapsideologie. Naar mijn mening zijn er echter vraagtekens te zetten bij de totale strekking van haar betoog, namelijk dat de rechtspraak van het Hof doortrokken is van deze moederschapsideologie. Weliswaar deel ik in beginsel haar zorgen over de rechtspraak van het Hof op het door haar behandelde terrein. Die jurisprudentie is onbevredigend en niet consistent. 1 Maar ik betwijfel of dat nu wordt veroorzaakt door een moederschapsideologie. Deze twijfel licht ik graag toe aan de hand van de begrippen 'bescherming' en 'moederschap', oorsprong en strekking van art. 2 lid 3 van de tweede gelijke-behandelingsrichtlijn (76/207) van de EG, en de door McGlynn behandelde jurisprudentie van het HvJEG. De kern van de verhandeling van McGlynn vormt, in haar woorden, het 'beschermingsprincipe', zoals dat is uitgedrukt in art. 2 lid 3 van richtlijn 76/207 met de tekst: 'deze richtlijn doet geen afbreuk aan de bepalingen betreffende de bescherming van de vrouw, met name voor wat zwangerschap en moederschap betreft'. Dit is natuurlijk een bijzonder ongelukkige formulering. Leest men de bepaling onbevangen dan staat er dat èn vrouwen, èn zwangerschap èn moederschap mogen worden beschermd. Daar zit veel overlap in en in essentie zou de bepaling er op neerkomen dat alle vrouwen altijd beschermd mogen worden. Alle vrouwen zijn immers potentiële moeders en als men eenmaal moeder is dan is men dat het hele leven. Iedereen die van de geschiedenis van de vrouwenarbeid ook maar enigszins op de hoogte is weet dat men waakzaam moet zijn als bescherming van vrouwen bij de arbeid aan de orde is. Want om vrouwen te beschermen werden in het verleden arbeidsverboden voor vrouwen ingevoerd, zoals een verbod op nachtarbeid, overwerk en zondagsarbeid. Afgezien van medische, sociale en economische redenen lag hier inderdaad mede een zekere moederschapsideologie aan ten grondslag. Die had geen betrekking op de zorg voor de immateriële belangen van het kind, gebaseerd op bijvoorbeeld de hechtingstheorieën van Bowlby; daar had men toen nog nooit van gehoord. Veeleer werden die arbeidsverboden ingesteld met het oog op de materiële belangen van kinderen: aan het eind van de negentiende eeuw was in bijna alle westerse industrialiserende landen sprake van grote zuigelingen- en kindersterfte. Maar ook toen al is in de vrouwenbeweging(en) heftig gediscussieerd over de wenselijkheid van dergelijke verboden. Deze 'bescherming' betekende minder werkgelegenheid voor vrouwen en verlies van hun concurrentiepositie ten opzichte van mannen. Uit de historie is dus af te leiden dat het terecht is principiële vraagtekens te plaatsen bij de 'bescherming' van art. 2 lid 3 van richtlijn 76/207. Vooropgesteld zij evenwel dat art. 2 lid 3 niet de enige bepaling is in richtlijn 76/207 die het 1. Zie alleen al de zaken HvJEG 29 mei 1997, zaak C-400/95, Jur. I, p. 2757 (Larsson) en HvJEG 30 juni 1998, zaak C-394/96, Jur. I, p. 2011 (Brown). NEMESIS 2001 nr. 2 47
Page 1 and 2: MAART/APRIL 2001 2 GELUKE-B E HANDE
Page 3 and 4: Gelijkebehandelingswetgeving in de
Page 5 and 6: voor pleiten de gevallen waarin wel
Page 7 and 8: Protocol 12 bij het EVRM Al sinds d
Page 9 and 10: I MEER Protocol No. 12 to the Conve
Page 11 and 12: nen huwen met hun in het Verenigd K
Page 13 and 14: I MEER van het Protocol hebben het
Page 15: naren in de handhaving van de openb
Page 19 and 20: 1. dat men met art. 2 lid 3 de besc
Page 21 and 22: ACTUALITEITENKATERN Samenstelling M
Page 23 and 24: om hem tot concessies te bewegen in
Page 25 and 26: kenschema van het Nibud met de bepa
Page 27 and 28: van ƒ 31.609,38, alsmede de wettel
Page 29 and 30: eel heeft misbruikt. Ook voor de da
Page 31 and 32: 193, (hierna: de Beschikking), junc
Page 33 and 34: hun kinderen al zeer lang buiten hu
Page 35 and 36: zag na echtscheiding, het financiee
Page 37 and 38: (zie Vreemdelingencirculaire 1994,
Page 39 and 40: huwelijk of een relatie een verblij
Page 41 and 42: I WETGEVING Verblijfbij Hoogte inko
Page 43 and 44: zijn, of dat een nadere inbedding g
Page 45 and 46: ichtlijn ouderschapsverlof 16 (voor
Page 47 and 48: I MOEDERSCHAPSIDEOLOGIE ming van he
Page 49 and 50: erhood. The concept of ideology, an
Page 51 and 52: I THE underpins the judgments in Ho
Page 53 and 54: I VAN Rechtbank Groningen besliste
Page 55 and 56: Bijstandswet te verruimen. Bovendie
Page 57 and 58: teren van gangbare functies worden
Page 59 and 60: RECHT UIT HET HART L'HISTOIRE SE R
Page 61 and 62: S6UU Tijdschrift voor Europees en e
Page 63 and 64: -1V1EL RECHT Het informele huwelijk

maart/april 2001 de moederschapsideologie van het ... - Nemesis

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?