maart/april 2001 de moederschapsideologie van het ... - Nemesis

More documents

Recommendations

Info

I MOEDERSCHAPSIDEOLOGIE woord 'bescherming' bezigt. Er zijn nog twee bepalingen die zich bezighouden met bescherming van vrouwen: in de artikelen 3, lid 2 sub c en 5 lid 2 sub c worden de lidstaten verplicht om bepalingen die aanvankelijk werden 'gemotiveerd door beschermende bedoelingen' met betrekking tot respectievelijk de toegang tot de arbeid en de arbeidsvoorwaarden (op termijn) af te schaffen. In art. 2 lid 3 gaat het dus om beschermende maatregelen die zijn toegestaan en in de artikelen 3 en 5 om een verplichting tot afschaffing van beschermende bepalingen. Kennelijk is de optiek van de richtlijn dat er verschillende 'soorten' bescherming bestaan. Daarmee doet zich de vraag voor waar de grens ligt tussen toegelaten en verboden bescherming. Het is goed gebruik om voor het achterhalen van de strekking van juridische teksten en documenten zich allereerst in de ontstaansgeschiedenis te verdiepen. Voor het antwoord op de hiervoor gestelde vraag kan in dat verband worden gekeken naar de wordingsgeschiedenis van art. 2 lid 3 van richtlijn 76/207. De bepaling kwam in het eerste ontwerp van deze richtlijn niet voor. Pas na de adviezen van het Europees Parlement en het Economisch Sociaal Comité, waarin werd gewezen op de noodzaak van speciale maatregelen voor zwangere vrouwen en de in de lidstaten reeds bestaande regels daaromtrent, is art. 2 lid 3 toegevoegd. Gezien deze oorsprong zou men denken dat het in de bepaling om situaties van zwangerschap en bevalling gaat, dus alleen om moederschap in biologische zin. De bepaling zou dan inhouden dat het is toegestaan vrouwen te beschermen als zij zwanger zijn of pas bevallen, maar dat wordt in art. 2 lid 3 van de richtlijn niet geëxpliciteerd. En zo kan de gedachte postvatten dat het woord 'moederschap' ook betrekking heeft op niet-biologische aspecten, ook wel aangeduid als het 'sociaal moederschap'. Niet alleen het woord 'bescherming' blijkt dus problematisch, maar ook het woord 'moederschap'. In het Engels is dat niet anders: het woord 'maternity' in de Engelse tekst van art. 2 lid 3 van de richtlijn heeft in beginsel eveneens betrekking op zowel het biologisch als het sociaal moederschap. In oudere (Engelstalige) literatuur is al expliciet gewezen op de twee aspecten van het woord 'moederschap' in andere, vergelijkbare, juridische teksten. 2 Een tweede bron om de strekking van art. 2 lid 3 te achterhalen is de Europese Commissie. Het standpunt van dit college is duidelijk. Bij een eerste evaluatie van richtlijn 76/207 gaf zij te kennen dat art. 2 lid 3 uitsluitend op zwangerschap en bevalling slaat, dat het artikel strikt moet worden geïnterpreteerd en dat bepalingen die verlof of andere voordelen voor de opvoeding van jonge kinderen toekennen, onder art. 5 van de richtlijn vallen en bijgevolg voor werknemers van beide geslachten moeten gelden. 3 Dit standpunt is door de Commissie regelmatig herhaald in de uitspraken die McGlynn noemt. Tevens zijn enkele zaken juist door 2. Zie voor literatuur waarin eveneens vraagtekens worden gezet bij het woord 'maternity' in art. 4 VN-vrouwenverdrag: T. Meron, Human Rights Law-making in the United Nations, A Critique of Instruments and Process, Oxford 1986, p. 73; N. Kaufman Hevener, 'An analysis of Gender based Treaty Law, Contemporary Developments in Historical Perspective', Human Rights Quarterly 1986, p. 70; zie voor gelijksoortig commentaar bij art. 8 ESH: D. Harris, The Euro- EN HET HvJEG: EEN REACTIE MIES MONSTER de Commissie aanhangig gemaakt {Commissie-Italië en Commissie-Frankrijk)^ omdat zij van oordeel was dat in een bepaald land sprake was van strijd met de door haar gegeven interpretatie van art. 2 lid 3 van richtlijn 76/207. McGlynn laat niet blijken of zij de wordingsgeschiedenis van de bepaling heeft bestudeerd. Zij neemt zonder meer aan dat de bepaling alleen betrekking heeft op het biologisch moederschap. Haar betoog behelst in essentie een verwijt aan het HvJEG de bepaling een bredere strekking te geven. Niet alleen het woord 'bescherming' blijkt dus problematisch, maar ook het woord 'moederschap' Zo kom ik bij de derde en belangrijkste bron voor nadere invulling van art. 2 lid 3: de rechtspraak van het HvJEG. Op deze jurisprudentie is de verhandeling van McGlynn gebaseerd. De eerste zaak betrof Commissie- Italië uit 1983 waarin het Hof oordeelde dat een adoptieverlof alleen voor moeders niet in strijd was met de richtlijn. Het Hof overwoog in dat verband 'dat Italië terecht had opgemerkt dat dit onderscheid zijn rechtvaardiging vond "in het rechtmatig streven om de opneming van het kind in het adoptiegezin gedurende deze bijzonder delicate periode zoveel mogelijk onder dezelfde voorwaarden te doen verlopen als de komst van een nieuwgeborene in het gezin'" (r.o. 42 en 43). In de uitspraak staat niet uitdrukkelijk dat een dergelijk verlof valt onder art. 2 lid 3, maar het feit dat de regeling niet in strijd met de richtlijn werd geacht, impliceert dat het Hof van mening was dat het adoptieverlof wel als een toegelaten beschermende bepaling, dat wil zeggen als een bepaling ter bescherming van het moederschap was te beschouwen. Daarmee lijkt het er op dat het Hof de opvatting dat art. 2 lid 3 alleen betrekking heeft op zwangerschap en bevalling - waarvan bij adoptie geen sprake is - niet tot de zijne maakte. De uitspraak stemt inderdaad niet gelukkig en roept zonder meer de verdenking van moederschapsideologie op. Anderzijds zij bedacht dat het de allereerste zaak was die het Hof op dit terrein te behandelen kreeg, de materie voor het Hof geheel nieuw was en dat de bekritiseerde overweging van het Hof nooit meer is herhaald. De vraag lijkt dan ook gerechtvaardigd of aan dit arrest grote betekenis moet worden gehecht, ook al kunnen sporen van de uitspraak in latere arresten worden teruggevonden. Belangrijker is de zaak Hqfmann 5 waar het een alleen voor moeders geldend verlof aansluitend aan het bevallingsverlof betrof. In deze zaak gaf het Hof drie cruciale overwegingen ten beste: pean Social Charter, Charlottesville 1984, p. 93. 3. COM (80) 832 def. p. 62-63. 4. HvJEG 26 oktober 1983, zaak 163/82, Jur. I, p. 3284 (Commissie- Italië) HvJEG 25 oktober 1988, zaak 312/86 Jur. I, p. 6332 (Commissie-Frankrijk). 5. HvJEG 12juli 1984, zaak 184/3, Jur. 1, p. 3047 (Hofmann-Barmer Ersatzkasse). 48 NEMESIS 2001 nr. 2
1. dat men met art. 2 lid 3 de bescherming van de biologische gesteldheid der vrouw tijdens en na haar zwangerschap heeft willen verzekeren tot op het ogenblik waarop haar fysiologische en psychische functies zich van de bevalling hebben hersteld; 2. dat men met art. 2 lid 3 tevens de bijzondere relatie tussen moeder en kind heeft willen beschermen en verstoring van die relatie door cumulatie van lasten als gevolg van gelijktijdige beroepsuitoefening heeft willen voorkomen; 3. dat richtlijn 76/207 geen vragen van gezinsstructuur heeft willen regelen en in de taakverdeling tussen de echtelieden geen wijziging heeft willen aanbrengen. Deze drie overwegingen zijn in diverse latere arresten herhaald. Voor McGlynn de uiting bij uitstek van de moederschapsideologie van het HvJEG. Naar mijn mening echter kunnen Hofmann en de latere arresten anders worden geïnterpreteerd dan McGlynn doet. Daarbij ga ik op elk van de drie cruciale overwegingen uit Hofmann afzonderlijk in. Bescherming van de gezondheid van de vrouw Met deze uitspraak werd in Hofmann art. 2 lid 3 van richtlijn 76/207 beperkt tot bescherming van de gezondheid van de vrouw in de situatie van zwangerschap en bevalling. Het Hof conformeerde zich in dit opzicht aan de opvatting van de Europese Commissie. De consequentie is dat het woord 'vrouw' dat in de tekst van de bepaling voorkomt, geen zelfstandige betekenis (meer) heeft, dat het begrip 'moederschap' beperkt werd tot biologisch moederschap en dat het begrip 'bescherming' alleen betrekking heeft op bescherming van de gezondheid. Dusdoende werd tevens de grens gelegd tussen de wel toegelaten bescherming van art. 2 lid 3 en de niet toegelaten bescherming uit de artikelen 3 lid 2 sub c en 5 lid 2 sub c van de richtlijn en dat is winst. Er wordt afgedaan met datgene wat men aan het begin van de vorige eeuw als 'bescherming' beschouwde. In het arrest Johnston 6 uit 1986 spreekt het Hof vervolgens uit dat art. 2 lid 3 strikt moet worden uitgelegd: 'Uit de uitdrukkelijke vermelding van zwangerschap en moederschap in de richtlijn blijkt dat zij de bescherming van de biologische gesteldheid der vrouw alsook van de bijzondere relatie tussen moeder en kind wil verzekeren. Deze bepaling staat derhalve niet toe dat vrouwen de toegang tot een bepaalde betrekking wordt ontzegd, op de grond dat de publieke opinie verlangt dat vrouwen meer dan mannen worden beschermd tegen mannen en vrouwen gelijkelijk betreffende gevaren, die verschillen van de specifieke behoeften aan bescherming van de vrouw zoals de uitdrukkelijk genoemde' (r.o. 44). In deze opmerking lag een nadere afbakening met de artikelen 3 lid 2 sub c en 5 lid 2 sub c opgesloten. Opnieuw winst, al kan men zich afvragen hoe de 'bijzondere relatie tussen moeder en kind' strikt valt te toetsen. Nadien is de in Hofmann in overweging 1 geformu- 6. HvJEG 15 mei 1986, zaak 222/84, Jur. I, p. 1663 (Johnston). 7. HvJEG 5 mei 1994, zaak C-421/92, JurI, p. 1668 (Habermann). 8. HvJEG 25 juli 1991, zaak C-345/89 Jur. 1, p. 4062 (Stoeckel). 9. HvJEG 15 mei 1986, zaak 222/84, Jur. I, p. 1663 (Johnston). 10. HvJEG 25 oktober 1988, Zaak 312/86, Jur. I, p. 6332 (Commissie-Frankrijk). MOEDERSCHAPSIDEOLOGIE EN HET HVJEG: EEN REACTIE MIES MONSTER leerde doelstelling door het Hof stelselmatig gehanteerd als toetsingskader voor de vraag of een bepaalde regeling als een bepaling ter bescherming van het moederschap is te beschouwen. En zo komt het op een case by case basis tot een reeks uitspraken over voorzieningen die wel of niet te beschouwen zijn als een maatregel ter bescherming van het moederschap. Een verbod op nachtarbeid voor zwangere vrouwen is een dergelijke maatregel. 7 Een algemeen verbod op nachtarbeid voor alle vrouwen daarentegen 8 , of een verbod aan vrouwelijke politiefunctionarissen om wapens te dragen 9 , alsook cao-bepalingen die aan vrouwen extra rechten toekennen ten behoeve van kinderen zoals vrije dagen bij verjaardagen of de eerste schooldag 10 , zijn geen maatregelen ter bescherming van het moederschap. Er wordt afgedaan met datgene wat men aan het begin van de vorige eeuw als 'bescherming' beschouwde. Het voorgaande is voor mij geen aanleiding om het Hof een moederschapsideologie toe te schrijven. Bescherming van de gezondheid van de vrouw tijdens de zwangerschap en na de bevalling wordt ook door McGlynn zonder meer gewenst geacht. 11 Dat neemt niet weg dat er nog vragen over blijven, bijvoorbeeld omtrent de lengte van de periode waarin de biologische gesteldheid van de vrouw moet worden beschermd. Daar heeft het Hof in zijn algemeenheid nooit een antwoord op gegeven. Het lijkt mij echter een punt van belang. Want als er al sprake mocht zijn van een moederschapsideologie van het Hof dan moet er toch ergens in de tijd een moment zijn waarop 'bescherming van het moederschap' overgaat in moederschapsideologie. Het Hof heeft wel diverse malen herhaald dat de lidstaten ruime discretionaire bevoegdheid hebben ten aanzien van de maatregelen van art. 2 lid 3. Zo zijn niet alleen in Hofmann maar ook in andere arresten lange 12 'moederschapsverloven' na de bevalling altijd door het Hof toegelaten. Ik kom daar nog op terug. Bescherming van de bijzondere relatie tussen moeder en kind Hoe verging het de ook in latere arresten herhaalde 'bijzondere band tussen moeder en kind'? Deze overweging vraagt de meeste aandacht van McGlynn en inderdaad heeft het Hof er nooit nadere toelichting bij gegeven. De enige aanleiding voor deze toevoeging is wellicht dat het Hof niet helemaal afstand wilde nemen van Commissie-Italië, of althans niet de indruk wilde wekken dat zijn jurisprudentie niet consistent zou zijn. Maar in de door McGlynn genoemde uitspraken noch, voor zover mij bekend, in enige andere uitspraak, is aan deze overweging ooit enige consequentie verbonden. Het ging in concreto steeds evident om een maat- 11. Al noemt zij dat dan, Ellis citerend, 'voorkeursbehandeling voor zwangere en net bevallen vrouwen' een te vermijden uitdrukking, aangezien voorkeursbehandeling als een zelfstandige uitzondering op het beginsel van gelijke behandeling is opgenomen in art. 2 lid 4 van richtlijn 76/207. 12. HvJEG 30 april 1998, zaak C-136/95, Jur. I, p. 2011 (Thibault). NEMESIS 2001 nr. 2 49
Page 1 and 2: MAART/APRIL 2001 2 GELUKE-B E HANDE
Page 3 and 4: Gelijkebehandelingswetgeving in de
Page 5 and 6: voor pleiten de gevallen waarin wel
Page 7 and 8: Protocol 12 bij het EVRM Al sinds d
Page 9 and 10: I MEER Protocol No. 12 to the Conve
Page 11 and 12: nen huwen met hun in het Verenigd K
Page 13 and 14: I MEER van het Protocol hebben het
Page 15 and 16: naren in de handhaving van de openb
Page 17: I ARTIKEL MIES MONSTER Universitair
Page 21 and 22: ACTUALITEITENKATERN Samenstelling M
Page 23 and 24: om hem tot concessies te bewegen in
Page 25 and 26: kenschema van het Nibud met de bepa
Page 27 and 28: van ƒ 31.609,38, alsmede de wettel
Page 29 and 30: eel heeft misbruikt. Ook voor de da
Page 31 and 32: 193, (hierna: de Beschikking), junc
Page 33 and 34: hun kinderen al zeer lang buiten hu
Page 35 and 36: zag na echtscheiding, het financiee
Page 37 and 38: (zie Vreemdelingencirculaire 1994,
Page 39 and 40: huwelijk of een relatie een verblij
Page 41 and 42: I WETGEVING Verblijfbij Hoogte inko
Page 43 and 44: zijn, of dat een nadere inbedding g
Page 45 and 46: ichtlijn ouderschapsverlof 16 (voor
Page 47 and 48: I MOEDERSCHAPSIDEOLOGIE ming van he
Page 49 and 50: erhood. The concept of ideology, an
Page 51 and 52: I THE underpins the judgments in Ho
Page 53 and 54: I VAN Rechtbank Groningen besliste
Page 55 and 56: Bijstandswet te verruimen. Bovendie
Page 57 and 58: teren van gangbare functies worden
Page 59 and 60: RECHT UIT HET HART L'HISTOIRE SE R
Page 61 and 62: S6UU Tijdschrift voor Europees en e
Page 63 and 64: -1V1EL RECHT Het informele huwelijk

maart/april 2001 de moederschapsideologie van het ... - Nemesis

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?