maart/april 2001 de moederschapsideologie van het ... - Nemesis

Gelijkebehandelingswetgeving
in de
21e eeuw
De rij discriminatiegronden
in het (internationale recht
wordt steeds langer en het
aantal toepassingsgebieden
steeds groter. Toch blijkt dat
ondanks de bloei van gelijkebehandelingsnormen
er nauwelijks
een normerende invloed
vanuit gaat. In plaats
van een olievlek die zich
steeds verder uitbreidt lijkt
het gelijkheidsbeginsel eerder
een zwart gat: het zuigt
in potentie elke vorm van
maatschappelijke ongelijkheid
op, maar zonder dat de
ontstane gelijkheidsnormen
terugkaatsen op de maatschappij.
Het gebruik van de
gelijke-behandelingsnorm als
wetgevingspanacee voor in
wezen zeer uiteenlopende
problemen heeft niet alleen
een uithollend effect op
daadwerkelijke anti-discriminatiewetgeving,
maar kan
ook functioneren als schijnoplossing.
REDACTIONEEL ALBERTINE VELDMAN
Het zwarte gat
Het gelijkheidsbeginsel is een radicaliserend beginsel, zo werd al eens geschreven.
De zelfreproducerende werking van de gelijke-behandelingsnorm verblijdt
ons met steeds nieuwe discriminatiegronden en nieuwe maatschappelijke toepassingsvelden.
De wetgevingsagenda is overvol. De Awgb dient politiek geëvalueerd
te worden, het nieuwe 12e protocol bij het EVRM waarin een autonoom
non-discriminatieverbod is opgenomen zal geratificeerd moeten worden
(zie hierover K. Kerdel in dit nummer) en op last van de Europese wetgever zal
in de nabije toekomst het sociale-zekerheidsterrein worden toegevoegd aan de
discriminatiegrond van ras en zullen 'handicap', 'leeftijd' en het 'tijdelijk arbeidscontract'
als nieuwe, verboden onderscheidsgronden gaan gelden.
Wanneer we kijken naar het omvangrijke (inter)nationale non-discriminatierecht,
dan voegen de drie nieuwe onderscheidsgronden zich bij de reeds bekende
discriminatiegronden van onder andere ras, nationaliteit, taal, sekse, seksuele
oriëntatie, religieuze of politieke gezindheid, maatschappelijke afkomst, burgerlijke
staat, eigendom, geboorte en arbeidsduur. Het maatschappelijk toepassingsbereik
van deze discriminatieverboden is in de loop der tijd uitgebreid naar
onder andere arbeid, sociale zekerheid, onderwijs, huisvesting en dienstverlening.
Over de schijnbaar onstuitbare groei van het gelijkheidsrecht schreef Heringa
reeds tien jaar geleden: 'De effecten van het gelijkheidsbeginsel zijn als
een olievlek: steeds nieuwe stranden worden aangedaan (..)'}
Olievlekwerking?
Toch is de olievlekwerking van het gelijkheidsbeginsel een misplaatste metafoor,
zoals Willem Witteveen opmerkt in de recent verschenen bundel 'De
toekomst van gelijkheid' ? De bundel en het gelijknamige symposium dat december
j.1. plaatsvond, vormden een initiatief van de Commissie gelijke behandeling.
Naar aanleiding van het verschijnen van het evaluatierapport over de
Awgb, 3 nodigde de Commissie verscheidene schrijvers uit om zich te buigen
over de vraag in hoeverre de gelijke-behandelingsnorm nu eigenlijk is ingebed
in zijn juridische en maatschappelijke omgeving.
Uit de bundel, evenals uit het evaluatierapport over de Awgb, komt naar voren
dat ondanks de juridische bloei van gelijke-behandelingsnormen er nauwelijks
ordenende werking vanuit gaat. In de semi-autonome velden van de arbeidsorganisatie,
de school, de huizenmarkt of de commerciële dienstverlening dringt
de norm moeilijk door of wordt in betekenis vervlakt als gevolg van interferentie
met de aldaar geldende normen en waarden. Gelijke behandeling is geen olievlek
die maatschappelijke stranden overspoelt, maar veeleer een juridisch f o rmat
met een inherente neiging om steeds andere politieke, sociale of culturele
scheidslijnen te ontdekken en naar zich toe te trekken. Zo bezien is de norme-
1. A.W. Heringa, 'Rechter en gelijkheid', NJCM-Bulletin oktober 1991, p. 655-656.
2. W. Witteveen, 'Over de vermeende olievlekwerking van het gelijkheidsbeginsel', in: R. Holtmaat
(eindred.), De toekomst van gelijkheid, Kluwer: Deventer 2000, p. 179-192.
3.1.P. Asscher-Vonk en CA. Groenendijk (red.), Gelijke behandeling: regels en realiteit. Een juridische
en rechtssociologische analyse van de gelijke behandelingswetgeving, Sdu: Den Haag 1999.
NEMESIS 2001 nr. 2 33