maart/april 2001 de moederschapsideologie van het ... - Nemesis

I MOEDERSCHAPSIDEOLOGIE
tijdens het verlof wordt niet beschouwd als een bepaling
ter bescherming van het moederschap, maar wordt
aan de hand van het gelijk-loon-principe getoetst aan
art. 141 EG-verdrag. Ontslagzaken in verband met de
zwangerschap worden hetzij beoordeeld op basis van
art. 5 van richtlijn 76/207, hetzij op basis van het in het
Dekker-arrest 22 ontwikkelde zwangerschapsdiscriminatie-principe.
Juist deze verschillende toetsingscriteria
hebben geleid tot de ongrijpbare jurisprudentie van
het Hof. Als het Hof, dat toch niet in een juridisch vacuüm
opereert, zich vanaf de aanvang meer had verdiept
in de internationale regelgeving op het gebied
van bescherming van het moederschap, alsmede in de
daarin naar voren komende dogmatischer uitgangspunten,
had het wellicht consistenter rechtspraak dan
thans het geval is kunnen ontwikkelen.
Juist het ontnemen van de toegang
tot een eigen inkomen lijkt
essentieel in het verzet tegen een
moederschapsideologie
In dit verband zijn voorts opmerkingen te maken over
het concept 'moederschapsideologie'. Het principiële
bezwaar van McGlynn daartegen is dat vrouwen wordt
verteld wat zij behoren te doen, waardoor zij geen vrije
keuze hebben voor de inrichting van hun eigen leven
en belemmerd worden in de mogelijkheden tot zelfontplooiing.
Ik zou de vraag willen stellen of er naast het
ontnemen van vrije keuze, niet een ander belangrijk
bezwaar is tegen een moederschapsideologie. Moederschapsideologie
brengt, kort gezegd, praktisch mee dat
vrouwen naar huis worden gestuurd om fulltime voor
man en kinderen te zorgen. Thuis zijn betekent geen eigen
inkomen hebben. En juist het ontnemen van de toegang
tot een eigen inkomen lijkt mij essentieel in het
verzet tegen een moederschapsideologie. Zoals in het
begin van dit artikel geschetst, had de 'bescherming'
van een eeuw geleden in beginsel tot doel vrouwen te
behoeden voor uitputting door het werk - de arbeidsomstandigheden
waren erbarmelijk - opdat zij nog tijd
en energie zouden overhouden om thuis in materiële
zin voor hun kinderen te zorgen. Impliciet ging het in
de discussie die daarover ontstond natuurlijk in de eerste
plaats over de mogelijkheid van vrouwen om aan
geld te komen en niet over de zegeningen van deelname
aan de betaalde arbeid als zodanig. De arbeid van
destijds was zwaar en van zelfontplooiing was geen
sprake. De weerstand van destijds had geen betrekking
op het feit dat vrouwen zo graag wilden werken, maar
op het feit dat ze minder konden verdienen. Thans ligt
dat niet anders. Ook bij de procederende vrouwen in
Habermann, Gillespie, Thibault en Brown ging het in
eerste instantie om behoud van de economische positie
en niet om de 'bescherming' als zodanig. Daarom lijkt
mij de vraag te stellen of in de bezwaren tegen moederschapsideologie
de financiële component niet op de
voorgrond dient te staan. Daaraan moet gekoppeld
worden de vraag wanneer moederschapsideologie nu
22. HvJEG 8 november 1990, zaak C-177/88, Jur. ƒ, p. 3941 (Dekker-VJV).
EN HET HVJEG: EEN REACTIE MIES MONSTER
het sterkst is: als het thuisblijven financieel wordt beloond
of juist als het niet wordt beloond. Het antwoord
daarop is niet zomaar te geven. Het hangt van veel factoren
af, zoals de aard en het niveau (en dus van de ontplooiingsmogelijkheden)
van de betaalde baan, de
hoogte van het inkomen (thuisblijvend of buitenshuis
werkend) en van de vraag wat nu precies onder 'zelfontplooiing'
moet worden verstaan.
Terug nu naar de beide genoemde probleempunten
(duur 'bescherming moederschap' en invulling begrip
'bescherming') en nieuwe ontwikkelingen daaromtrent.
In 1994 trad de EG-zwangerschapsrichtlijn in
werking. In deze richtlijn staan voorschriften met betrekking
tot bescherming van de gezondheid (verlof
van ten minste veertien weken, voorkomen van voor
vrouw of foetus schadelijke arbeidsomstandigheden),
inkomenscompensatie (uitkering tijdens het verlof en
behoud van arbeidsvoorwaarden tijdens het verlof) en
behoud van de arbeidsplaats (ontslagverbod). In de
richtlijn is dus - en zelfs uitgebreider dan in de eerdergenoemde
internationale verdragen - aandacht voor
bescherming van zowel de gezondheid als van de economische
positie. Gesteld zou kunnen worden dat deze
richtlijn art. 2 lid 3 van richtlijn 76/207 invult en dat op
een dogmatischer wijze dan het Hof in zijn rechtspraak
deed. Zwangerschapszaken worden thans aan de
zwangerschapsrichtlijn getoetst, en daardoor ook beoordeeld
op de vraag of, behalve de gezondheid, ook
het inkomen en de arbeidsplaats worden beschermd.
In de eerste arresten die (mede) zijn gewezen op basis
van de zwangerschapsrichtlijn wordt enig licht geworpen
op de huidige visie van het Hof op zowel de duur
van de periode waarin het moederschap mag worden
beschermd als op het begrip bescherming. In Boyle en
Pedersen 23 ging het om diverse arbeidsvoorwaarden
tijdens een zwangerschaps/bevallingsverlof en tijdens
een daaraan aansluitend extra verlof. Voor zover het
omstandigheden betrof die binnen de door de zwangerschapsrichtlijn
voorgeschreven veertien weken verlof
vielen, werd getoetst aan de zwangerschapsrichtlijn.
Voor zover het aspecten betrof die betrekking
hadden op het extra verlof werd getoetst aan richtlijn
76/207'. In Boyle ging het om de vraag of het niet opbouwen
van vakantie tijdens die extra weken in strijd
was met de tweede gelijke-behandelingsrichtlijn, in
Pedersen om de kwestie of het achterwege blijven van
een inkomenscompensatie tijdens die weken discriminatie
opleverde. Het Hof zag in beide gevallen geen
strijd met de richtlijn. De overwegingen in dat kader
luidden kort samengevat dat het extra verlof een specifiek
voordeel voor vrouwen is dat verder gaat dan in de
zwangerschapsrichtlijn voorgeschreven {Boyle), en dat
het opnemen van het verlof berustte op de keuze van de
vrouw en niet hoofdzakelijk op de zwangerschap {Pedersen).
De meest in het oog springende conclusie is dat het Hof
de (minimum)termijn voor het verlof van de richtlijn,
veertien weken, tot standaard lijkt te verheffen voor de
duur van de periode waarin het moederschap mag worden
beschermd. Met betrekking tot de extra weken verlof
zegt het Hof niet meer dat zij dienen ter bescher-
23. HvJEG 27 oktober 1998, zaak C-411/96, Jur. I, p. 6443 (Boyle);
HvJEG 19 november 1998, zaak C 66/96, Jur. I, p. 7358 (Pedersen).
52 NEMESIS 2001 nr. 2