maart/april 2001 de moederschapsideologie van het ... - Nemesis

More documents

Recommendations

Info

ende invloed van de maatschappij op het gelijkheidsbeginsel groter dan de normerende invloed van het gelijkheidsbeginsel op de maatschappij. Als daarbij een passende metafoor wordt gezocht is het gelijkheidsbeginsel eerder een zwart gat dan een olievlek. Volgens de astronomie is een zwart gat niet met het oog waarneembaar omdat het samengebalde krachtenveld waaruit dit fenomeen in feite bestaat, het nabije licht naar binnen trekt en vervolgens gevangen houdt. Zo zuigt het politiek-juridisch krachtenveld rond het gelijkheidsbeginsel in potentie elke vorm van maatschappelijk onderscheid op, maar weerhoudt blijkbaar ook dat de ontstane gelijkheidsnormen weerkaatsen op de maatschappij. Uitholling van de gelijke-behandelingswetgeving Het is onder meer dit schisma tussen de rechtspolitieke en de sociaal-maatschappelijke werkelijkheid dat de vraag oproept of de huidige wettelijke expansie van onderscheidsverboden ons op de lange termijn dat gaat opleveren wat we er ervan verwachten. Met waarschijnlijk een uitbreiding van discriminatiegronden in de Awgb voor de boeg, lijkt het zinvol een pas achteruit te doen en stil te staan bij de vraag welke richting de gelijke behandeling lijkt uit te gaan in de 21e eeuw. De aanzetten die hiertoe in de eerdergenoemde bundel zijn gedaan, stemmen niet louter vrolijk. Van de huidige richting en versnelling die de gelijke-behandelingswetgeving doormaakt, kunnen inflatoire tendensen uit gaan die de betekenis van gelijke behandeling uithollen. Gezien de wetgevingsinitiatieven over de afgelopen jaren en de voorstellen die op stapel staan, valt te constateren dat de wetgever een voorkeur lijkt te hebben om in toenemende mate ongelijkheden van welke aard dan ook via de uniforme blauwdruk van het juridisch onderscheidsverbod te bestrijden. Dit houdt wetgevingstechnisch niet veel meer in dan het introduceren van een algemene verbodsnorm op het maken van een zeker onderscheid, waaraan vervolgens een ontsnappingsroute wordt verbonden via objectieve rechtvaardigingsgronden of zwaarwegende bedrijfsbelangen. Het is aan de burger om van deze onuitgewerkte rechtsnorm naar believen en op eigen geluk en kosten gebruik te maken. Behalve het feit dat de justitiabele die daadwerkelijk tot een achtergestelde groep behoort hiervoor vaak bedankt, dreigt de ongebreidelde uitbreiding van zogeheten verdachte onderscheidsgronden de oorspronkelijke doelstelling van gelijke-behandelingswetgeving naar de achtergrond te drukken. Wanneer men ervan uit gaat dat non-discriminatiewetgeving zou moeten zien op de bestrijding van discriminatie en achterstelling van systematisch benadeelde groepen, zijn er wellicht vraagtekens te stellen bij discriminatiegronden zoals bijvoorbeeld nationaliteit, burgerlijke staat, leeftijd, arbeidsduur of tijdelijk arbeidscontract. 4. R. Holtmaat, 'De inbedding van non-disciriminatie en gelijke behandeling', in: De toekomst van gelijkheid, p. 15. 5. M. Westerveld, 'Hoezo discriminatie? Pensioenen en het burgerlijkestaatcriterium in de AWGB', in: De toekomst van gelijkheid, p. HET ZWARTE GAT ALBERTINE VELDMAN Hoe verdacht zijn de discriminatiegronden? Zo zou men kunnen betwijfelen of nationaliteit een persoons- of identiteitsgebonden kenmerk vormt waarbij sprake is van een aanwijsbare sociale groep die aantoonbaar en systematisch uitsluiting en achterstelling ondervindt. Want hoeveel zelfhulpgroepen zijn er eigenlijk voor Amerikanen of Belgen die woonachtig zijn in Nederland? Gaat het wanneer we aan discriminatie denken op dit terrein, vandaag de dag niet vooral om sociale uitsluiting als gevolg van de door het vreemdelingenbeleid zelf geschapen onderscheidsgrond van (il)legaliteit? 4 Door nationaliteit op te nemen in de Awgb en tegelijkertijd het vreemdelingenterrein ervan uit te sluiten, is deze discriminatiegrond in de praktijk een synoniem voor de discriminatiegrond van ras. In soortgelijke zin stelt Mies Westerveld ook vraagtekens bij de Awgb-grond 'burgerlijke staat'. 5 Oorspronkelijk een onderscheidsgrond met vooral nadelige effecten voor vrouwen en homoseksuelen, maar tegenwoordig vooral aangrijpingspunt voor alleenstaanden. Maar als we om ons heen kijken, is het ongehuwd-zijn dan werkelijk een intrinsiek persoonskenmerk dat in de samenleving aanleiding geeft tot vooroordelen en gevoelens van inferioriteit tegenover deze groep? Voor de grond van burgerlijke staat, en wellicht deels ook voor de grond van leeftijd, lijkt te gelden dat het hier vooral om een politieke beleidscategorie gaat en niet altijd (mede) om een sociaal, onderdrukkend mechanisme. Waar in het laatste geval louter vanwege persoonskenmerken een wezenlijk respect ontbreekt voor de ander, lijken beleidscategoriseringen op grond van burgerlijke staat of leeftijd niet zonder meer verdacht. Dat wil niet zeggen dat dergelijke scheidslijnen in geen enkel geval verdacht kunnen zijn, maar wel dat er ook genoeg gevallen bestaan waarin zij een aanvaardbaar differentiatiecriterium opleveren. Hoewel elke beleidscategorisering per definitie berust op generalisering, is het trekken van grenzen onmisbaar voor de handhaafbaarheid en uitvoerbaarheid van algemeen verbindende regelgeving. 6 Volstrekte individuele rechtvaardigheid voor allen is beleidsmatig een utopie. Ik heb dan ook weinig moeite met het feit dat het jeugdwerkgelegenheidsbeleid ophoudt bij 23 jaar, dat men gepensioneerd wordt op 65 jaar of dat de overheid bijvoorbeeld nog enige tijd onderlinge zorgverplichtingen oplegt aan hen die gehuwd waren. Hoewel dit in veel sterkere mate opgaat voor burgerlijke staat, lijkt toch ook voor de grond van leeftijd te gelden dat het zich als sociaal uitsluitingsmechanisme niet systematisch en eenduidig genoeg voordoet. Als men bijvoorbeeld algemene arbeidstatistieken over selectie, carrièreverloop en salariëring zou uitsplitsen naar sekse, kan men er genoegzaam vanuit gaan dat mannen ten opzichte van vrouwen een grotere selectiekans hebben, een steiler carrièreverloop en een hogere beloning. Splitst men dezelfde statistieken uit naar leeftijd, dan zullen de uitkomsten - waar men de leeftijdsgrens ook wenst te trekken - aanzienlijk diffuser zijn. Dat zou er 87-98. 6. R. Holtmaat, 'De inbedding van non-disciriminatie en gelijke behandeling', in: De toekomst van gelijkheid, p. 16. 34 NEMESIS 2001 nr. 2
voor pleiten de gevallen waarin wel sprake kan zijn van leeftijdsdiscriminatie met meer gerichte en specifieke rechtsnormen te bestrijden. Dit in plaats van een algemeen onderscheidsverbod dat noodzakelijkerwijs gepaard zal moeten gaan met een waslijst van gevallen waarin het trekken van een leeftijdsgrens een aanvaardbare beleidscategorisering oplevert. Willekeur versus discriminatie Met het bovenstaande raken we aan een tweede tendens die de huidige richting van het wetgevingsproces op het terrein van gelijke behandeling kenmerkt en een potentiële bedreiging vormt voor de betekenis van het discriminatiebegrip. Ik doel hier op een verwatering van het onderscheid tussen het gelijkheidsbeginsel als willekeurverbod en het gelijkheidsbeginsel als vehikel voor non-discriminatiebeleid. Politiek bestuur brengt categoriseren met zich mee en het is het juridisch willekeurverbod dat hieraan grenzen dient te stellen ter bescherming van individuele vrijheden. Non-discriminatierecht stelt echter andere eisen aan normstelling, bewijsregels en handhaving. Men tracht hiermee immers soms nauwelijks grijpbare machtsprocessen te bestrijden die leiden tot marginalisering en uitsluiting van bepaalde sociale groepen op grond van hun inherente, menselijke kenmerken. Het bestuurlijk veld is uiteraard niet immuun voor het laatste, maar dat maakt nog niet dat willekeur en discriminatie in wezen hetzelfde zijn. Wanneer het willekeurverbod en het discriminatieverbod uiteindelijk op één hoop zouden belanden, maakt het juridisch niet langer een verschil of men nu seksediscriminatie bestrijdt of, om maar wat te noemen, discriminatie van Amsterdammers die straks moeten betalen voor torpoorten waar Utrechters vooralsnog de dans ontspringen. Bovendien bestaat het gevaar dat als op den duur iedereen wel ergens om gediscrimineerd wordt, er maar weinig resteert van de morele inhoud van dit begrip. De tendens om de gelijke-behandelingsnorm uniform toe te passen op in wezen zeer uiteenlopende problemen, is wellicht met meer recht als 'olie vlek werking' aan te duiden. Het zijn evenwel geen maatschappelijke stranden maar vooral burelen van (inter)nationale wetgevingsjuristen die worden aangedaan. Aldaar blijkt de gelijke-behandelingsnorm inmiddels ook ontdekt te zijn als wetgevingspanacee voor regulier arbeidsmarktbeleid. Sociaal-economische doelstellingen zoals het bevorderen van de arbeidsparticipatie door middel van facilitering van arbeid & zorg of door middel van versterking van de marginale arbeidsmarktpositie van bepaalde werknemers, worden door wetgevingsjuristen bijna achteloos vertaald naar nieuwe gelijke-behandelingsnormen op grond van arbeidsduur (artikel 7:648 BW) of tijdelijk arbeidscontract (richtlijn 99/70/EG, Pb. L 175 dd. 10/07/1999, p. 43). Laat ik niet misverstaan worden, het gaat mij er niet om hedendaagse problemen rond burgerlijke staat, leeftijd, deeltijdwerken of marginale arbeidsposities te bagatelliseren of de noodzaak van beleid op bovengenoemde terreinen te ontkennen, het gaat mij om de keuzen en (het gebrek aan) creativiteit in het wetgevingsproces dat daarop volgt. Wanneer die keuze in HET ZWARTE GAT A L B E R T I N E VELDMAN 7. N. Huls, 'Gelijkheid en postmodern individualisme', in: De toekomst van gelijkheid, p. 24. toenemende mate op de codificering van weer een nieuwe gelijke-behandelingsnorm valt, heeft dit niet alleen een uithollend effect op daadwerkelijke non-discriminatiewetgeving maar gebruikt men de norm in sommige gevallen ook als schijnoplossing. Sectorale beleidsregulering, zoals bijvoorbeeld arbeidsmarktwetgeving, is in veel gevallen meer gediend met de invoering van rechtstreeks ordenende regels of collectieve voorzieningen, dan met een geïndividualiseerd gelijke-behandelingsrecht waarvan de handhaafbaarheid twijfelachtig is. Het laatste gaat in bepaalde gevallen overigens ook op voor het non-discriminatierecht zelf. Over leeftijd is in dit verband al gesproken, maar ook een discriminatiegrond als handicap kan meer gediend zijn met specifieke, positieve (aanpassings) verplichtingen dan met een uniform juridisch onderscheidsverbod. De gesignaleerde populariteit van de invoering van subjectieve rechten, waarvan het maar afwachten is of ze te verzilveren vallen, ten koste van specifieke ordeningsregels die een administratieve belasting voor bedrijf of overheid vormen, past waarschijnlijk bij een modern neo-liberaal klimaat. Toch is het juist dit hedendaagse, politiek-maatschappelijke klimaat dat de wetgever eerder zou moeten aanzetten tot verdergaande verdieping dan eindeloze verbreding van de gelijkebehandelingsnorm. Gelijkheid in de postmoderne samenleving De postmoderne maatschappelijke context waarin de gelijke-behandelingsnorm in de toekomst zal moeten gedijen, kan als een laatste bedreigende tendens worden gezien als het gaat om de vooruitzichten van gelijke-behandelingswetgeving in de 21e eeuw. Nick Huls constateert dat de vanzelfsprekendheid van het gelijkheidsdenken inmiddels voorbij is. 7 Emancipatie en sociale gelijkheid moeten zich een plaats bevechten in een moderne cultuur van individualisering en versterkte meritocratie. De steeds grotere nadruk op individuele verdienste lijkt aan te zetten tot een onverschilligheid voor achterblijvers en kan op den duur maatschappelijke solidariteit met zwakkere, sociale groepen ondermijnen. Individualisering luidt het einde in van goed georganiseerde emancipatiebewegingen die de noodzakelijke link vormen tussen politiek en maatschappij en leidt tot een toenemende behoefte aan onderscheiding en anders-zijn op individueel niveau. Het laatste verhoudt zich slecht met een streven naar sociale gelijkheid en kan mogelijkerwijs een impuls zijn voor een terugkeer naar meer klassieke opvattingen van vrijheid en gelijkheid, waarbij overheidsinmenging ten behoeve van benadeelde groepen al snel als discriminatoire bevoordeling wordt bestempeld. Onder dergelijke uitgangscondities dient verbreding van de gelijke-behandelingsnorm met onderscheidingsgronden die beter passen bij een juridisch willekeurverbod dan een discriminatieverbod, terughoudend bezien te worden. Beter lijkt het wanneer de wetgever zijn pijlen in de toekomst meer zal richten op wat de 'inbedding' van de gelijke-behandelingsnorm wordt genoemd. Hoewel het gelijke-behandelingsrecht expandeert, staat het te geïsoleerd van andere rechts- NEMESIS 2001 nr. 2 35
Page 1 and 2: MAART/APRIL 2001 2 GELUKE-B E HANDE
Page 3: Gelijkebehandelingswetgeving in de
Page 7 and 8: Protocol 12 bij het EVRM Al sinds d
Page 9 and 10: I MEER Protocol No. 12 to the Conve
Page 11 and 12: nen huwen met hun in het Verenigd K
Page 13 and 14: I MEER van het Protocol hebben het
Page 15 and 16: naren in de handhaving van de openb
Page 17 and 18: I ARTIKEL MIES MONSTER Universitair
Page 19 and 20: 1. dat men met art. 2 lid 3 de besc
Page 21 and 22: ACTUALITEITENKATERN Samenstelling M
Page 23 and 24: om hem tot concessies te bewegen in
Page 25 and 26: kenschema van het Nibud met de bepa
Page 27 and 28: van ƒ 31.609,38, alsmede de wettel
Page 29 and 30: eel heeft misbruikt. Ook voor de da
Page 31 and 32: 193, (hierna: de Beschikking), junc
Page 33 and 34: hun kinderen al zeer lang buiten hu
Page 35 and 36: zag na echtscheiding, het financiee
Page 37 and 38: (zie Vreemdelingencirculaire 1994,
Page 39 and 40: huwelijk of een relatie een verblij
Page 41 and 42: I WETGEVING Verblijfbij Hoogte inko
Page 43 and 44: zijn, of dat een nadere inbedding g
Page 45 and 46: ichtlijn ouderschapsverlof 16 (voor
Page 47 and 48: I MOEDERSCHAPSIDEOLOGIE ming van he
Page 49 and 50: erhood. The concept of ideology, an
Page 51 and 52: I THE underpins the judgments in Ho
Page 53 and 54: I VAN Rechtbank Groningen besliste
Page 55 and 56:
Bijstandswet te verruimen. Bovendie
Page 57 and 58:
teren van gangbare functies worden
Page 59 and 60:
RECHT UIT HET HART L'HISTOIRE SE R
Page 61 and 62:
S6UU Tijdschrift voor Europees en e
Page 63 and 64:
-1V1EL RECHT Het informele huwelijk
show all

maart/april 2001 de moederschapsideologie van het ... - Nemesis

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?