download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Schilderen in opdracht in Holland in de 17e eeuw
Samenvatting en conclusies
Afb. 5. Onbekende kopiist naar Rembrandt
van Rijn (1606-1669), Portret van Herman Doomer,
waarschijnlijk 1678 of kort daarna. Doek, 66x57
cm. Braunschweig, Herzog-Anton-Ulrich-Mu-
seum.
Het origineel, uit 1640, werd door de weduwe
van de geportretteerde, Baertjen Martens, samen
met een portret van haarzelf, aan haar zoon Lam-
bert Doomer gelegateerd. Daarbij stipuleerde zij
dat Lambert kopieën moest laten maken, op zijn
kosten, voor haar vijf andere kinderen. Bij het
overlijden van Baertjen in 1678 leefden nog maar
drie dochters en Lambert. Het schilderij in
Braunschweig is waarschijnlijk een van de ko­
pieën die hij toen heeft laten maken. (W.L.
Strauss en M. van der Meulen, The Rembrandt do-
cuments, New York 1979, 579.)
Uit het hierboven geschetste beeld komt naar voren dat verschillende delen van de kunstproduktie
in Holland in veel grotere mate dan men zich tot nu toe realiseerde tot stand kwamen
in een opdrachtsituatie. Het meest kenmerkende deel is zonder enige twijfel dat van de portretkunst.
Dit maakte vermoedelijk 15 tot 20% van de totale produktie uit. Daarnaast werden
grote aantallen schilderijen besteld door vorstelijke opdrachtgevers, de Staten-
Generaal, de admiraliteitscolleges, de provinciale staten, de waterschappen, de stadsregeringen
en de stedelijke corporaties. Hieronder valt een niet onaanzienlijk percentage van
alle grote historiestukken met een niet-religieuze thematiek en een kleiner deel van de grote
historiestukken met een religieuze voorstelling. Van deze laatste categorie moet echter weer
een vrij groot deel zijn gegaan naar met name katholieke opdrachtgevers, zowel uit de clerus
als uit de massa der leken. Vervolgens werden bijna alle grootschalige decoratieprojecten
in opdracht uitgevoerd. Tenslotte werd een onbepaald, maar waarschijnlijk hoog percentage
van alle kopieën vervaardigd in opdracht van kunsthandelaren en van schilders die een groot
atelier uitbaatten.
De kunstenaars die in hoofdzaak wel direct voor de anonieme markt werkten, behoorden
niet tot de schilderkundige elite die zich richtte op de bovenkant van de markt en evenmin
tot de onderkant daarvan (de 'galeislaven'). Onder hen vinden wij de specialisten in de typisch
Hollandse genres als het stilleven, het landschap en de genreschilderkunst. In zoverre
doet ons model dus recht aan het stereotiepe beeld van de Hollandse kunstenaar. Het model
doet ook recht aan de zich onder historici ontwikkelende notie van een zeer statusbewuste
Hollandse regentenstand. Het veronderstelt immers een nauwe relatie tussen de maatschappelijke
elite en de in opdracht van die groep werkende schilderkundige elite, die ook
voor hoven en adel werkte.
194