download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Om den armen dienst te doen
nen genieten. De burgemeesters verleenden de benodigde toestemming, zodat op 25 novem­
ber 1677 de eerste voorstelling na de sluiting van 1672 plaatsvond. Maar tevens is het begrij­
pelijk dat de godshuizen een veel grotere betrokkenheid aan den dag legden ten aanzien van
het financiële reilen en zeilen van de Schouwburg.
De gehele geschiedenis van de Schouwburg gedurende de laatste decennia van de 17e
eeuw staat in het teken van de relatie tussen de regentencorpsen van de Schouwburg en de
godshuizen. Deze relatie verandert voortdurend van karakter. Aanvankelijk (1678-1681)
staan twee min of meer autonome regentencorpsen tegenover elkaar, die elk slechts de bur­
gemeesters boven zich voelen. Dan (1681-1688) volgt er een periode van huur, waarbij regen­
ten van Schouwburg en godshuizen tegenover elkaar staan als huurders en verhuurders.
Tenslotte (1689-1699) treden de regenten van de Schouwburg (of directeuren, zoals zij al
spoedig worden genoemd) uitsluitend op als uitvoerenden en ondergeschikten van de regen­
ten van de godshuizen.
Andries Pels, regent van 1678 tot 1681, analyseert in zijn Gebruiken misbruik des tooneels (Am­
sterdam 1681) de tegenstelling tussen Schouwburg en godshuizen gedurende de juist verlo­
pen jaren in termen van geld. 2
Bij nadere beschouwing echter blijken de diverse conflicten
minder te maken te hebben met de tegenstelling tussen zakelijke en artistieke belangen, dan
wel met de zeggenschap over en verantwoording betreffende de gang van zaken op de
Schouwburg. Bovendien lijkt het wel of de regenten van de godshuizen het innen van de
winst van de Schouwburg geleidelijk gaan opvatten als een reden en plicht tot actieve zorg
voor en bemoeienis met de Schouwburg.
Het grootste gedeelte van dit artikel bestaat uit een aantal paragrafen die elk ingaan op
een bepaalde periode binnen het te behandelen tijdvak 1677-1699. De steeds wisselende be­
stuursvorm verschaft een aantal gemakkelijke tijdsgrenzen. Daaraan voorafgaan drie para­
grafen van meer algemene aard, namelijk met betrekking tot de gang van zaken op de
Schouwburg en de inkomsten- en de uitgavenzijde van het beheer van de Schouwburg.
De algemene gang van zaken op de Schouwburg
Vanwege de overzichtelijkheid zal ik het hele tijdvak 1677-1699 indelen in een aantal seizoe­
nen, die in beginsel overeenkomen met een boekjaar en worden gekenmerkt door een conti­
nuïteit in bestuur en administratie. De regenten werden per seizoen benoemd en aan het
einde van het seizoen vond een financiële liquidatie plaats. In termen van tijd laten we de
seizoenen beginnen op de eerste speeldag en eindigen op de laatste speeldag van de desbe­
treffende periode. Sommige seizoenen zijn korter of langer dan een jaar, meestal wanneer
problemen van bestuur, beheer en/of financiën een beëindiging, dan wel verlenging van het
vigerende regime noodzaakten. De seizoenen van de Schouwburg vallen vaker niet dan wel
samen met de boekjaren van de godshuizen, welke laatste steeds liepen van 1 februari van
het ene jaar tot en met 31 januari van het volgende jaar.
De seizoenen verdelen we onder in speelperioden (vaak gelijk te stellen met een kwartaal),
die vooral worden gekenmerkt door een tussentijdse balans van inkomsten en uitgaven en
de daarmee gepaard gaande afdrachten aan de godshuizen dan wel de betaling van huur­
penningen. Betalingen aan spelers, musici, suppoosten, enz. overschrijden in de regel even-
2 Zie de uitgave door M.A. Schenkeveld-Van der Dussen (Culemborg 1978) 21-25.
244