download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Visies op kunst in Holland
daartussen de vaak vergeten kring van verzamelaars, die als liefhebbers wel persoonlijk con­
tact hebben met de schilders maar zich onthouden van verregaande eisen inzake de voorstel­
ling.
Telkens één opdrachtgever
Het aandeel van opdrachtgevers blijkt bij nader inzien ook in Holland van groot gewicht
te zijn geweest. Wanneer het aantal afbeeldingen als maat wordt genomen, dan is er inder­
daad een hoofdrol weggelegd voor de markt, maar wanneer tevens maatstaven zoals be-
roepsprestige, inkomen en prijs worden aangelegd, dan blijkt mecenaat volgens de in Italië
tot bloei gekomen traditie ook in de Republiek van doorslaggevend belang te zijn geweest
voor schilderkunst, beeldhouwkunst en architectuur. Neemt men niet alleen de 'groote
Meacenaten' in beschouwing, dan ontspruit aan de opdrachtverlening ook kwantitatief een
aanzienlijk deel van de beroepsaktiviteit.
In 's-Gravenhage en de buitenplaatsen rond de stadhouderlijke residentie kwam een hof-
mecenaat tot ontwikkeling dat schilders emplooi verschafte voor decoratieprogramma's in
paleizen en landhuizen. Frederik Hendrik (1584-1647) en zijn vrouw Amalia van Solms ga­
ven op grote schaal opdrachten aan Zuidnederlandse, Haarlemse en Utrechtse schilders.
Maar omdat deze allegorische symbolische schilderijen niet pasten in het sedert de late 19e
eeuw gangbare beeld van wat typisch Nederlands is, zijn ze lange tijd terzijde geschoven als
Fremdkörper.
De stadhouder voorzag zijn verbouwde jachtslot Honselaarsdijk van aan de mythologie
ontleende jachtvoorstellingen en 103 portretten van beroemde veldheren, geleerden en kun­
stenaars. Verder liet Frederik Hendrik de galerij te Buren decoreren met schilderingen die
zijn belegeringen tot onderwerp hadden; op de schoorsteen figureerde Vryheyt. Frederik
Hendrik bevorderde als middelpunt van het internationaal georiënteerde Haagse hof een
magnifiek mecenaat. De bekroning van het Hollandse hofmecenaat was de grote zaal in
Huis ten Bosch waar Amalia van Solms het leven van haar kort tevoren overleden gemaal
heroïsch liet uitbeelden.
De stadhouderlijke opdrachten deden nauwelijks onder voor het mecenaat van de toon­
aangevende Europese vorsten uit de 17e eeuw. De gewoontegetrouw met de Franse koningen
gemaakte vergelijking is misleidend, omdat de vorstelijke grandeur in Frankrijk uitzonder­
lijk is, en niet de schaal van het Mecenaat in Den Haag en omstreken. Een essentieel verschil
met andere samenlevingen lag in de voorstellingen van de constitutionele positie van de
prinsen van Oranje-Nassau: stadhouder in een federatieve republiek en geen soeverein vorst
binnen een erfelijke hofstaat.
Kenmerkender dan het wel en wee van het hofmecenaat is de grote spreiding van het
stadsmecenaat in de Lage Landen. Stedelijke overheden gaven op grote schaal opdrachten
voor symbolische decoraties. Amsterdam verleende de grootste opdrachten, in rivaliteit met
het stadhouderlijk mecenaat en ter onderscheiding van de kleinere steden, waar bescheide­
ner varianten van dezelfde soort beeldprogramma's werden beproefd. De algemene strek­
king van de voorstellingen was onderling verwant, de uitwerkingen waren specifiek voor de
plaatselijke constellatie: de Amstel in Amsterdam, de Waal in Nijmegen; één stedemaagd
m Amsterdam, tweeherigheid in Maastricht.
De meest ambitieuze opdrachtkunst kwam tot stand in het stadhuis van Amsterdam, 'het
197