Omslag Holland 2006/2 - Historische Vereniging Holland

106 Buitenbijks
Het enige waaruit bleek dat Amsterdam een hoofdstad was, was dat er een paleis stond.
Officieel was dat het stadhuis, dat de koning en de stad een tijdje heen en weer hadden geschoven,
maar de stad liet het aan de koning. Die kwam één keer per jaar langs en maakte
gebruik van het door Lodewijk Napoleon aangebrachte balkon. Verder werd een nieuwe koning
in de Nieuwe Kerk ingehuldigd. Dat was een bevestiging van een soort nationale plek,
maar tegelijkertijd was het volstrekt onduidelijk wat dat inhield. De Nieuwe Kerk heeft wel
een begin gezien van een soort Westminster Abbey-idee, waar de grote vaderlandse helden
begraven zouden worden, maar veel meer dan Michiel de Ruyter ligt er ook niet (afb. 2). Het
was erg onduidelijk wat het nu betekende dat Amsterdam de nationale hoofdstad was. Amsterdam
wist niet zo goed raad met zichzelf.
Pas in het derde kwart van de 19de eeuw gaat dat veranderen. Dat kun je ophangen aan
twee dingen. Amsterdam krijgt een nieuw soort energie door de aanleg van het Noordzeekanaal,
dat in 1876 openging. Er was weer een directe verbinding met de zee, dus nu zou de
welvaart wel binnenstromen. De tweede verandering was merkwaardigerwijs de opening en
omvorming van het Athenaeum Illustre tot een echte universiteit, in datzelfde jaar 1876.
Voor het eerst kreeg men de bevoegdheid graden uit te delen. Dat was overigens een probleem,
want Den Haag was er volstrekt van overtuigd dat er al genoeg universiteiten in
Nederland waren; zoveel talent liep er nu ook weer niet rond. Het argument dat Amsterdam
het hardst uitspeelde was simpel: ‘iedere hoofdstad heeft een universiteit, dus wij moeten er
ook één.’ Toen zei het Rijk: goed, maar dan moet je er voor betalen ook. Dat deden ze. Het
aantal hoogleraren werd uitgebreid en er werden laboratoria gebouwd. De stad heeft veel
geïnvesteerd in die universiteit omdat dat duidelijk maakte dat het echt de nieuwe hoofdstad
was.”
Universiteits- en arbeidersstad
“Na de opening van het Noordzeekanaal ging het economisch weer beter. Bovendien blijkt
de welvaart niet meer exclusief gebaseerd op handel, zoals de Amsterdammers dachten,
maar op de reeks aan nijverheidsinstellingen en fabrieken die erop volgde. Door de snelle
migratie werd Amsterdam de grootste arbeidersstad van Nederland. Rotterdam groeit wel
iets sneller, maar blijft altijd kleiner dan Amsterdam. Vanaf dat moment krijgt Amsterdam
het gevoel de hoofdstad te zijn en dat alles waar het echt om gaat zich in Amsterdam afspeelt.
Abraham Kuyper begint de opbouw van zijn ‘kleine luyden’ in Amsterdam. Hij
vestigt de Vrije Universiteit niet in Utrecht, zoals je zou verwachten omdat daar het centrum
van het Nederlands protestantisme lag. De Beweging van Tachtig, de eerste grote vernieuwing
in de literatuur, vormde zich in Amsterdam. Het eerste ontstaan van de arbeidersbeweging
was in Amsterdam. Eind 19de eeuw kon Amsterdam terecht vinden dat alles wat in
Nederland van waarde was het eerst werd uitgeprobeerd en betekenis kreeg in Amsterdam.
De hoofdstad was toentertijd niet zozeer een constitueel punt, waar ze zich eerst aan hebben
vastgeklampt, maar het voltrok zich in het hele scala van economie, politiek en cultuur.
In de 20ste eeuw is die positie volgehouden. Het eerste bezoek van prins Claus en Beatrix,
nadat ze betrapt waren, was dus ook in Amsterdam. Dat is de stad waar we worden gewogen,
tot op de dag van vandaag.”
Wordt de hoofdstad in de nieuwe delen van de Geschiedenis van Amsterdam weer als
‘lastige stad’ omschreven?
De Rooy: “Weet je waar dat vandaan komt? Toen Claus en Beatrix op bezoek kwamen en