Omslag Holland 2006/2 - Historische Vereniging Holland

128 Boekbesprekingen
Bezuidenhout. Hoewel daarbij het archief verloren
ging, is het Kok toch gelukt een indringend beeld
te geven van het Hof tijdens de bezettingsperiode.
Hij neemt daarin met beslistheid stelling tegen de
opvatting dat “de rechterlijke macht in haar totaliteit
zich nauwelijks tegen de bezetter heeft durven
verzetten” (blz.. 131), wel vooral ontstaan door
de slappe houding van ’s Lands hoogste rechtscollege,
de Hoge Raad. Bij het Haagse Hof namen
twee raadsheren ontslag wegens de oprichting van
het Vredegerechtshof, dat zij niet ten onrechte als
een aan de Nederlandse rechtsbeginselen vreemd
‘politiek rechtscollege’ beschouwden.
Drie onderwerpen die in de hoofdstukken betreffende
de periode na de Tweede Wereldoorlog
aan de orde komen en daar grote aandacht krijgen,
beschouw ik als de belangrijkste. Vanaf kort na de
bevrijding functioneerde jarenlang naast de ‘normale’
rechtspleging de bijzondere rechtspleging.
Deze nam kennis van vermeende vergrijpen door
wat men aanduidde als ‘foute’ Nederlanders en leden
van de bezettende macht. Onder degenen die
daarbij functies bekleedden, waren velen die ook
deel hadden uitgemaakt van de zittende of staande
magistratuur bij het Haagse Hof. Een prominente
rol onder hen bekleedde mr. J. Zaaijer, als procureur-fiscaal
bij het Bijzonder Gerechtshof in Den
Haag, aanklager in de zaken tegen onder meer
Blokzijl, Mussert en Rauter, tussen 1939 en 1942
ambtenaar OM in Den Haag en advocaat-generaal
bij het Hof aldaar van 1950 tot 1968. Hij is de centrale
figuur in het 12 e hoofdstuk.
Het kwam tot de bouw van een nieuw Paleis van
Justitie (in twee fasen: tussen 1968 en 1974 en tussen
1993 en 1998). Dit bood aanmerkelijk meer
ruimte dan het oude, om accommodatie te kunnen
verschaffen aan alle Haagse gerechten en hun parketten,
behalve de Hoge Raad, hetgeen nodig was
omdat bijvoorbeeld het Hof inmiddels was uitgebreid
met een Belastingkamer.
Het aantal vrouwelijke magistraten in Nederland
nam aanmerkelijk toe (in 1915 was de eerste
vrouwelijke griffier beëdigd, kort na de oorlog
volgde de eerste vrouwelijke rechter). De eerste
vrouwelijke raadsheer in het Haagse Hof is mr.
L.A. Cleveringa, dochter van een raadsheer-plaatsvervanger
in het Haagse Hof die geschiedenis gemaakt
heeft door zijn moedige rede in Leiden op
26 november 1940.
Eén van de charmes van dit boek komt voort uit
de omstandigheid dat het geschreven is door een
insider. Dat maakt het kritische commentaar dat zo
nu en dan, haast terloops en steeds hoffelijk, is ingelast
(bij voorbeeld op blz. 178-179 betreffende de
besluitvorming vóór de bouw van het nieuwe Paleis
van Justitie) des te waardevoller. Sympathiek doet
aan hoe de auteur soms blijkt geeft van zijn verbondenheid
met het onderwerp door uitdrukkelijk de
verdiensten van een beschreven persoon voor het
Hof te beklemtonen. Met name genealogisch geïnteresseerden
zullen gebaat zijn met de achteraan
opgenomen uitvoerige lijsten met persoonsgegevens
betreffende functionarissen bij het Hof. Voor
wie in prosopografie belangstelt, is een extra aantrekkelijkheid
dat daarin aandacht wordt besteed
aan onderlinge verwantschappen.
Tot slot een enkele kritische opmerking. De op
blz. 55 vermelde jhr. Willem van Liere zal wel deel
uitgemaakt hebben van een gezantschap naar Venetië.
Dat de leden van het Haagse Hof zich tegenover
‘foute’ collega’s overeenkomstig gedragen
hebben als hun Amsterdamse ambtsbroeders, zoals
op blz.137 gesuggereerd wordt, lijkt mij niet
meer dan een, overigens plausibele, veronderstelling,
die bij gebrek aan gegevens niet voldoende
kan worden onderbouwd.
Dr.Ph.M.Bosscher
M.-Ch Le Bailly & Chr. M. O. Verhas, Hoge Raad van
Holland, Zeeland en West-Friesland (1582-1795). (Hilversum:
Verloren, 2006), geïll., 94 blz., €10,–,
isbn 90-6550-918-6.
Deze uitgave is de vijfde in een serie procesgidsen
waarvan de totstandkoming wordt begeleid door
een commissie ingesteld door het bestuur van de
Stichting tot Uitgaaf der Bronnen van het Oud-vaderlandse
Recht (Stichting OVR).
De kern van deze procesgids wordt gevormd
door de reconstructie van twee zaken. Eerst een
procesgang in eerste aanleg voor de Hoge Raad,
gevolgd door een procesgang in hoger beroep.
De procesgids begint met een inleiding waar
het ontstaan, de instructie van 1582 en de competentie
van de Hoge Raad worden besproken. Duidelijk
wordt vermeld dat de Hoge Raad die we nu
in ons rechtsstelsel kennen, alleen maar overeenkomst
kent in de naam met de Hoge Raad van
1582-1795. Omdat de lezer niet kan terugvallen op
hedendaagse kennis van het Nederlandse rechtsstelsel,
is dit eerste deel van groot belang om in
korte tijd de later gereconstrueerde procesgangen