Omslag Holland 2006/2 - Historische Vereniging Holland

Boekbesprekingen
Dick Mantel, De Mijzenpolder: duizend jaar veen en water.
(Hilversum: Verloren, 2005). 168 blz., isbn
90-6550-844-9.
Wie heden ten dage op de Beemsterdijk staat en
uitkijkt over de Mijzenpolder ziet een vredig landschap
met wat grazend vee en een enkele boerderij.
Weinigen zullen beseffen dat ze een van de
oudste polders van Holland zien: een veenontginning
van ruim duizend jaar geleden, die als een
wonder vrijwel intact is gebleven ondanks de vele
strijd die hier is geleverd. Over de historie van dit
unieke poldertje is nu uitgebreid verslag gedaan
door Dick Mantel. De auteur getuigt met dit boek
van zijn liefde voor het gebied en spreekt met afschuw
over plannen om de polder te gaan gebruiken
als berging bij hoge waterstand. De cultuurhistorische
waarde van de Mijzenpolder met de
onaangetaste verkavelingsstructuur is daarvoor te
groot. Daarom heeft hij die historie nu geboekstaafd.
Hoewel ook de middelen van bestaan, bestuurlijke
en kerkelijke zaken aan de orde komen,
ligt de nadruk toch vooral op de historisch-geografische
kant.
Vanaf ongeveer 800 trokken de bewoners van
de strandwallen achter de duinen het veen in op
zoek naar nieuwe bouwgrond. Zo kwamen ze ook
in het gebied van het Schermereiland en de Mijzen.
Beide zijn in de 10de en 11de eeuw vanuit de veenrivier
de Schermer en een afsplitsing daarvan, de
Leet, ontgonnen. Het verkavelingspatroon van de
Mijzen is een typische veerverkaveling, waarbij
men vanaf de veenstroom aan elkaar evenwijdige
kavelsloten groef die haaks op de hoofdstroom
stonden. Uit de kerkelijke gegevens kan worden
afgeleid dat de ontginners van de Mijzen afkomstig
waren uit Oudorp en Heiloo. Het latere kapelletje
was een dochterkerk van Heiloo. Bestuurlijk
was de Mijzenpolder echter verdeeld. Westmijzen
viel onder het oude dorp Schermer en werd op den
duur overvleugeld door Schermerhorn. Het noordelijke
deel van de polder viel onder Ursem en
Oostmijzen behoorde met dorpen als Avenhorn en
Beets tot de Veenhoop, die onder het rechtsgebied
van de stad Hoorn viel. Overigens leidde deze bestuurlijke
driedeling vele malen tot onenigheid,
met name ook op het gebied van de waterstaat.
De ontginning van het veen bracht een bodemdaling
met zich mee. Veen klinkt in zodra het aan
de lucht wordt blootgesteld. Een eeuwenlange
strijd tegen het water was het gevolg. Bovendien
konden de veenrivieren de watervloed niet goed
verwerken, waardoor steeds meer afslag plaatsvond
en op den duur de grote meren in Noord-
Holland ontstonden. De Mijzenpolder lag
daardoor op een kritiek punt, midden tussen de
Beemster, de Schermer en de Waard. Pas met de
droogmaking van deze meren in de 17de eeuw was
het directe gevaar geweken. Maar door de droogmakerijen
ontstonden nieuwe problemen. De
Schermerboezem was een stuk kleiner geworden,
waardoor er minder ruimte was om overtollig water
af te laten vloeien. Bovendien stonden de belangen
van de nieuwe polders haaks op die van de
oude veenpolders. Bij wateroverlast bleven de
nieuwe polders uitmalen, terwijl in de hogergelegen
Mijzen een maalstop moest worden ingesteld
omdat de Schermerboezem een bepaald peil had
bereikt. Men bleef steggelen over de hoogte van
het peil. In 1889 kwam het zelfs tot een dijkdoorbraak
in de Mijzen, volgens de polderbewoners als
gevolg van het te hoge noodpeil, maar Uitwaterende
Sluizen verweet hen slecht dijkonderhoud. De
onmin over het polderbeheer leidde uiteindelijk
wel tot de instelling van één heemraadschap voor
de hele Mijzen. Eind 19de eeuw deed de vooruitgang
ook zijn intrede in de Mijzen met de vervanging
van de twee windwatermolens door een
stoomgemaal. Later werd dit een elektrisch gemaal.
Met de centralisatie van de waterschappen in
Noord-Holland is het heemraadschap Mijzen uiteindelijk
opgegaan in groter verband. In 2003 ontstond
het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.
In een laatste hoofdstuk blikt de auteur naar de
toekomst. De verschillende plannen die in de loop
van de tijd zijn gemaakt als oplossing voor wateroverlast
door aanhoudende regen, zoals nog in
1994 het geval was, passeren de revue. In die plannen
wordt de waarde van de Mijzerpolder als overwinterings-
en broedgebied voor weidevogels, alsmede
op cultuurhistorisch terrein vaak over het
hoofd gezien. Tegelijkertijd zal de landbouw in de
polder zowel als gevolg van de vernatting als ook
door mondiale ontwikkelingen steeds minder rendabel
zijn. De auteur pleit dan ook voor behoud
van de polder met de boeren als natuurbeheerders.
Het boek geeft een uitgebreid overzicht van het
wel en wee van de Mijzenpolder en zijn bewoners
door de eeuwen heen. De auteur heeft op basis van
gedegen archiefonderzoek een interessant verhaal
geschreven. In zijn enthousiasme is hij daarbij
echter af en toe wel wat doorgeschoten. Zijn geschiedenis
van de Mijzen laat hij beginnen in