Omslag Holland 2006/2 - Historische Vereniging Holland

130 Boekbesprekingen
van degelijke geschiedschrijving die zich zonder
enig probleem ook kan richten op een breder publiek.
De boeiende schrijfstijl van Koene vertaalt zich
helaas ook in niet altijd even genuanceerde formuleringen.
Bovendien kruipt hij daarbij met soms al
te veel enthousiasme in de huid van de protagonisten
van zijn verhaal. Op het moment dat Barthoud
wederom hertrouwt, terwijl hij nog geen
wettig nageslacht had weten voort te brengen,
schrijft Koene: ‘Hij heeft er ongetwijfeld scherp op
gelet of zij ernaar uitzag dat ze goed kinderen kon
baren. Een stevige deerne, breed in de heupen en
in de kracht van haar leven, zo moeten we haar
wellicht zien’ (p. 66). De auteur dwaalt hier wel erg
ver van de realiteit zoals die uit de bronnen te
destilleren valt, ten gunste van zijn levendige inbeeldingsvermogen.
De literatuurlijst geeft aan dat de auteur de
meest relevante Nederlandstalige werken tot zich
heeft genomen, maar vreemd genoeg ontbreekt
een standaard Engelstalig werk als Holland under
Habsburg rule van J. D. Tracy. Verder valt er het
nodige op te merken over de bronnen die Koene
gebruikt in het derde deel van zijn boek. Het kan
bijna niet anders of de auteur moet zich er van bewust
zijn dat in Brussel honderden brieven van de
tweede Gerrit van Assendelft (†1558), in de hoedanigheid
van eerste raadsheer van de Raad van Holland,
bewaard zijn gebleven. Dat deze brieven niet
zijn doorgenomen kan de auteur vergeven worden,
maar een vermelding van het bestaan was op zijn
plaats geweest. Op die manier had de lezer geweten
dat het beeld dat nu van de tweede Gerrit wordt
gegeven zeker niet volledig is en dat er nog wat
witte plekken zijn die ingevuld kunnen worden.
Koene wijst er terecht op dat een sententie van
het Hof van Holland uit 1645, die veel detailinformatie
geeft over het ongelukkige huwelijk van de
tweede Gerrit, met argwaan bekeken moet worden
omdat de zaken immers opzettelijk verdraaid kunnen
zijn door de procederende partijen. Vervolgens
lijkt de auteur echter vrij willekeurig te bepalen
wanneer de sententie wel en wanneer niet
betrouwbaar moet worden geacht. Zo lijkt het hem
vrijwel onmogelijk dat Gerrit op instigatie van zijn
jongere zuster met zijn echtgenote en zoon gebroken
zou hebben, omdat een man van zijn status
nooit ‘naar de pijpen’ van zijn zuster zou dansen
(p. 165-166). Deze vrij bevreemdende gedachtengang
anno 2005 gaat geheel voorbij aan de sterke
positie die een weduwe, want dat was Gerrits
zuster, kon hebben in de zestiende eeuw. Dezelfde
sententie gebruikt Koene bovendien verder wel als
voornaamste bron om dezelfde zuster een onaangenaam
karakter toe te schrijven.
Ondanks de kritische aantekeningen blijft het
een buitengewoon prettig leesbaar boek, gebaseerd
op degelijk bronnen- en literatuuronderzoek.
Een verrijking voor de boekenplank van zowel
de liefhebber als de wetenschapper. De punten
van kritiek zijn met dat in gedachte slechts details,
die weinig mogen afdoen aan het leesplezier.
Serge ter Braake
J. Exalto, Gereformeerde heiligen. De religieuze exempeltraditie
in vroegmodern Nederland. (Nijmegen: Van
Tilt, 2005). Ook verschenen als proefschrift Vrije
Universiteit Amsterdam. 366 blz., geïll., isbn 90-
77503-24-2, €24,90.
De titel van dit proefschrift is een paradox: de heiligenverering
was immers een van de strijdpunten
tussen de reformatie en de katholieke kerk. De
paradox is echter alleen een kwestie van definitie:
bij katholieken heeft een heilige naast een rol als
voorbeeld nog een rol als voorspraak, bij de protestanten
alleen de eerste rol. Hierin lijken protestantse
heiligen meer op de zaligen in de katholieke
leer. In het boek wordt in plaats van heilige
meestal het neutrale woord exempel gebruikt.
De kerkhistoricus Exalto heeft zijn studie van de
protestantse exempeltraditie verricht in het kader
van het interdisciplinaire onderzoeksprogramma
’Heilige personen, heilige patronen’ van de VU
Amsterdam en KU Brussel. Op een enkele plek
lijkt door deze gemengd historisch-theologische
inbedding van de lezer meer theologische achtergrond
te worden verwacht dan ik in huis heb: voor
de betekenis van klopje (begijn, vrome vrouw) en
collegiant (lid van een onafhankelijke religieuze
vereniging) moest ik naar het woordenboek grijpen.
Aan de andere kant wordt wel uitgelegd, dat
‘adoreren’ aanbidden betekent.
In dit onderzoeksprogramma wordt sinds de
rede van Frijhoff vaak onderscheid gemaakt tussen
heilige, idool en icoon, in afnemende mate van
menselijkheid. Exalto voert dit onderscheid niet
door: de verhalen over een heilige worden na zijn
dood makkelijk steeds sjabloonmatiger.
Misschien is de titel gekozen door een sponsor:
in de tekst van het boek behandelt Exalto doopsge-