Omslag Holland 2006/2 - Historische Vereniging Holland

P. Metz, Mussertman aan het oostfront. Oorlogsdagboek
1941-1942. Ingeleid en bezorgd door Gerard Groeneveld
(Haarlem: Vantilt, 2005). 128 blz., isbn
90-777503-25-0.
Paul Metz werd op 8 mei 1908 geboren in Rotterdam.
Na de mulo ging hij in 1925 in de meubelzaak
van zijn ouders werken. In 1937 begon hij,
zonder veel succes, een handel in tapijten en tinnen
voorwerpen. Een jaar later meldde hij zich aan
als lid bij de NSB; uit idealistische overwegingen
zoals hij zijn nichtjes vertelde. De Duitse bezetting
van Nederland bood hem nieuwe ontplooiingskansen.
Zo volgde hij een burgemeesterscursus.
Na de Duitse invasie in Rusland meldde hij zich
aan voor het Vrijwilligerslegioen Nederland, om
het rode gevaar te bestrijden. In het dagboek staan
zijn belevenissen beschreven vanaf zijn vertrek
naar een opleidingskamp in Polen tot zijn dood
nabij Stalingrad. De laatste bijdragen aan zijn dagboek
zijn van na zijn dood en komen van de hand
van zijn vriend Joop Capelle. Na de oorlog zijn de
dagboeken (één over 1941 en één over 1942) terechtgekomen
bij het RIOD (het huidige NIOD).
Dat instituut bestempelde het als een ‘belangrijk
dagboek’ (blz. 16).
Toen na de eerste weken van de opleiding de regimentscommandant
de rekruten wees op de zware
tijden die zij tegemoet zouden gaan, traden ongeveer
50 vrijwilligers uit. Paul Metz beschreef dat
als “Gewoonweg schandalig” (blz. 23). Eind augustus
probeerde de regimentscommandant de
Nederlanders over te halen zich aan te melden
voor de Waffen-SS. 75 leden van het Vrijwilligerlegioen
gaven gehoor aan die oproep. De compagnie
van Metz telde daarna nog ongeveer 70 man. Metz
bleef echter liever onder Nederlands bevel staan,
ook al schreef hij in zijn dagboek dat Nederlandse
onderofficieren waarschijnlijk slechter waren dan
een Duitse SS-soldaat. Al tijdens de opleiding
kreeg Metz twijfels over zijn geschiktheid als soldaat.
Mede omdat hij hartklachten kreeg, probeerde
hij paardenverzorger te worden, maar tevergeefs.
Medio september werden de legionairs
wederom voor een keuze gesteld. Zij konden óf bij
het legioen blijven, óf overstappen naar de WA óf
naar huis gaan. Metz twijfelde tussen de eerste en
derde optie. Hij besloot te gaan staan bij de grootste
groep. Die bleek te bestaan uit vrijwilligers die
naar huis wilden. Deze spontane keuze was volgens
Metz de beste keuze. Hij zou toch geen goede
soldaat worden en daarnaast had hij grote bezwa-
Boekbesprekingen 139
ren tegen de verduitsing van het legioen. Volgens
hem zijn de vrijwilligers in Nederland “belazerd ...
geworden”: allerlei gedane beloften zijn niet nagekomen
(blz. 32). Welke dat waren, blijft onbekend.
Metz zou echter nooit naar huis gaan, ook al
bleef hij dat lange tijd geloven. Cornelis van Geelkerken
(de tweede man binnen de NSB) had dat
immers zelf toegezegd. En: “Een man een man,
een woord een woord” (blz. 43). Zelfs toen Nederlandse
en Duitse officieren zeiden dat de NSB en
Mussert niets te zeggen hadden, bleef Metz geloven
in een goede afloop. Als deze officieren gelijk
kregen dan “zou het nationaal-socialisme voor mij
geen waarde meer hebben” (blz. 48).
In de inleiding geeft Gerard Groeneveld – een
medewerker van het NIOD – een korte levensgeschiedenis
van Paul Metz. Daarnaast wordt heel in
het kort het ontstaan van het vrjwilligerslegioen
beschreven. Dat is jammer, een uitgebreidere inleiding
over dat legioen in de oorlogsvoering én de
rol van de NSB in Nederland zou Metz’ belevenissen
in een bredere context kunnen plaatsen. Groeneveld
gaat er echter vanuit dat de lezer al genoeg
kennis heeft van de NSB. In de inleiding noemt hij
namelijk wel “Plaatsvervangend leider C. Geelkerken”
(blz. 12), zónder uit te leggen wie Geelkerken
was en wie hij überhaupt verving. Daarnaast is het
jammer dat Groeneveld niet aangeeft of er meer
van dit soort dagboeken bewaard zijn gebleven.
Het dagboek geeft een goed inzicht in de gedachtewereld
van een – naïeve – idealist, die lang
blijft geloven in zijn ideaal. Zonder zijn ervaringen
‘op te leuken’ beschrijft Metz het leven van een
oorlogsvrijwilliger. Hij gaat daarbij kritische zelfreflectie
niet uit de weg. Juist dat maakt het boek
de moeite waard om gelezen te worden.
M.A. de Winter
Reinold Vugs, Operatie ‘Sneeuwvlok’. De razzia van Den
Haag (Soesterberg: Aspekt, 2004) geïll. 141 blz.,
isbn 9059112709.
Reinold Vugs beschrijft in zijn boek een onbekende
bladzijde uit de geschiedenis van Den Haag. De
razzia van Den Haag beschreven met behulp van
dagboekfragmenten: dat levert per definitie een
boeiend, maar vooral ook persoonlijk, verhaal op.
Vugs kon, onder andere, gebruik maken van ongepubliceerde
dagboekfragmenten van de schrijver