BUNDELING: EEN GOUDEN GREEP? - KpVV

RUIMTELIJKE ORDENING IN HET WESTEN
In 1956 werden de eerste schreden gezet op weg naar het later beroemd geworden concept van
‘gebundelde deconcentratie’. De Rijksdienst voor het Nationale Plan, sinds 1965 Rijksplanologische
Dienst geheten, spreekt in het korte rapport Het Westen . . . en overig Nederland bezorgd van het
gevaar van “te grote aaneengesloten massa’s” van stedelijke bebouwing, waarbij buitenlandse
metropolen als Berlijn, Parijs en Londen waarschuwende voorbeelden moeten zijn. 7
20
B U N D E L I N G : E E N G O U D E N G R E E P ?
De rapport ‘Het Westen…
en overig Nederland’
uit 1956, startpunt voor
het bundelingsbeleid.
RANDSTAD ZONDER ‘HYPERTROFISCHE GROEI’
Teveel nationale concentratie van stedelijkheid als een zich steeds vergrotend speerpunt was ongewenst,
want “een zo sterke concentratie is voor een goede vervulling van de centrumfunctie eer
schadelijk dan voordelig”, stelt het rapport. Vooral Parijs was een dergelijk waarschuwend voorbeeld
van onbeheerste verstedelijking: “men ziet aan een land als Frankrijk met een hypertrofische groei
van zijn centrale agglomeratie, hoe de verhoudingen ontwricht worden wanneer één centrum een
overmatig deel van alle nationale krachten tot zich trekt”. Aan de andere kant was een losse verspreiding
van talrijke kleinere steden ook geen goede oplossing. Er zouden in de Randstad zoveel
‘satellietsteden’ nodig zijn, dat er onvoldoende ruimte overbleef “indien men tenminste de noodzakelijke
wisselwerking tussen stad en land wil behouden.”
In de jaren vijftig leefde voor het eerst met enige kracht de gedachte dat je het Westen in bestuurlijke
samenhang moest bekijken, zegt Theo Quené, die vanaf 1956 bij de Rijksdienst van het
Nationale Plan werkzaam was, in de jaren zeventig directeur-generaal Ruimtelijke Ordening werd
en later voorzitter van de VROM-raad. “Het Westen moest niet meer alleen vanuit afzonderlijke
organen als de verschillende gemeentes en provincies of het rijk worden bekeken, maar juist
gezamenlijk. Die samenhang was er destijds niet. In de Commissie Westen des Lands waren al
deze lichamen vertegenwoordigd en werd gezocht naar een coördinatie in het bestuur van dit
deel van het land.”
Opmerkelijk is dat het woord Randstad in dit eerste nationale planningsdocument al gebruikt
wordt. Het was overigens toen al een gangbare term voor de verzameling losse steden in het
westen van het land: het woord schijnt midden jaren dertig geïntroduceerd te zijn door Albert
Plesman, de toenmalige directeur van KLM. 8 De Randstad was dan wel geen uitvinding van de
nationale plannen, maar bleek als concept bijzonder richtinggevend in de beleidsrapporten en
nota’s vanaf de jaren vijftig tot op heden.
DREIGEND RUIMTEGEBREK
Het Westen was dan ook het eerste gebied van Nederland waar zich de aandacht op richtte in
de geschiedenis van nationale ruimtelijke ordening. Aan de ene kant moet een ‘te grote samenballing’
van verstedelijking worden vermeden – een probleem dat met de grote bevolkingsgroei
en industrialiserende economie eenvoudig tot onbeheersbare dimensies zou leiden. Er was
sprake van ‘overvolle binnensteden’ en ‘uitgestrekte negentiende-eeuwse wijken met veel te
dichte bebouwing’, terwijl het opkomende forensisme de steden nog meer deed uitdijen. Dat
forensen gebeurde in die tijd voornamelijk per trein. Hiermee dreigt de Randstad buiten de
historische kernen één grote suburb te worden, stelt het rapport, omdat de verschillende steden
aan elkaar gaan groeien en natuurgebieden worden “opgeslokt”. Het aaneengroeien van de
grotere steden in de Randstad zou op die wijze ongewild toch tot een metropool van buitenlandse
dimensies kunnen leiden.